|
Өтелімділік кезеңі - инвестициялардың тиімділігін бағалау көрсеткіштерінің бірі. Нарықтық жағдайда инвестициялау тәуекелмен байланысты, өтелімділік кезеңі үзақ болған сайын тәуекел артып барады. Бүл жағдай әсіресе ғылыми-техникалық прогресс қарқыны жоғары болған салаларға актуалды. Жаңа технология және өнімдердің пайда болуы бүрынғы инвестициялардың қунсыздауына алып келеді. Өтелімділік кезені келесідей анықталады:
T0=K/D (10)
К - инновацияларға алғашқы инвестициялар
D - жыл сайынғы ақшалай табыстар
Мысал: өндіруге үш жаңалық үсынылған. Қайсысы рентабельді екендігін анықтау қажет.
І жаңалық: инвестиция (К) 446,5 млн. тенге; шамаланған табыс (D) 640,2 млн. тенге.
ІІ жаңалық: инвестиция (К) 750,6 млн. тенге; шамаланған табыс (D) 977,5 млн. тенге.
ІІІ жаңалық: инвестиция (К) 1250 млн. тенге; шамаланган табыс (D) 1475,5 млн. тенге.
Табыстылық индексін келесі формуламен анықтаймыз:
І табыс = Д/К ∙ 100℅ (11)
1. І = 640,2 / 446,5 ∙ 100℅ = 143,38℅
2. І = 977,5 / 750,6 ∙ 100℅ = 130,23℅
3. І = 1475,5 / 1250,0∙ 100℅ = 118,04℅
Көріп тұрғанымыздай бірінші вариант рентабельді
6. Инновациялық қызметтің нәтижелері инновациялық өнім түрінде көрінеді, ол белгілі заттық формада немесе затқа айналмаған формада болуы мүмкін.
Инновациялық қызметтің материалдық нәтижелері жасалған және игерілген жаңа машина, жабдық, аппарат, прибор, автоматизация құралдары түрінде көрініс алады.
Инновациялық қызметтің тиімділігі жаңа өнімнің бәсекелестігімен, оны ішкі және сыртқы нарықта табысты ұсынуымен бағаланады.
Ішкі және сыртқы нарықта инновациялық қызмет нәтижелері ғылыми-техникалық білімдерді және тәжірібені өткізу, жаңа технология арқылы көрініс алады.
Технологияларды беру бір мемлекет ішінде және халқаралық деңгейде өтуі мүмкін. Халқаралық сауданың негізгі түрі болып лицензияланған сауда есептелінеді.
Лицензиялық келісім объекті және лицензиялық болмаған «ноу-хау» сауда-сатық - бұлар әлемдік нарықтың ерекше тауары болып есептелінеді.
Лицензия және «ноу-хау»лардың халқаралық сауда базалары болып технологияларды экспорт жасайтың мемлекеттердің патент қызметі саналады. Жаңалықтарды патенттеуде жетекші рөл дамыған мемлекеттерге тәң.
Ғылыми-техникалық әзірлемелрдің тиімділігінің негізгі көрсеткіштері болып экспорт бәсекелестігі саналады, ол келесідей есептелінеді.
Эк=Nn3 / N3B (13)
Эк - экспорт бәсекелестігі
Nn3 - шетелдерде патентге берілген мәлімдемелер саны
N3B - мемлекет ішінде патентке берілген мәлімдемелер саны
Шетелдерге сатылған патент мәлімдемелер саны технологияның тиімділігі жоғарылығын, оның бәсекелестік қабілетің көрсетеді.Жаңа технологиялар іргелі және қолданбалы зерттеулер негізінде кәсіпорындардың капитал, жұмыс күші, өндіріс факторларының бірігуі арқылы өндіретін өнімдерін жаңартуға және экономикалық тиімділікті көтеруге көмектеседі. Көп жағдайда инновациялық жаңалықтардың тәуекел деңгейі жоғары болуына байланысты өнеркәсіп кәсіпорындары шығынға ұшырау қаупінен қорқып, жаңалықтарды енгізуден бас тартады. Әйтсе де экономикалық ықпалдасу үрдістері, әлемдік нарықтағы күрт өзгерістер өңдеу өнеркәсіп кәсіпорындарында инновациялық қызметті белсенді жүргізуді талап етіп отырғаны анық. Себебі, кен өндіру мен өңдеу өнеркәсіптерінің өсу қарқындарының әртүрлі болуының өзі шикізаттық бағытқа әкеліп отыр. Сондықтан да өндеу өнеркәсібіндегі бәсекелік қабілеті жоғары экспортқа бағытталған тауарлар мен қызмет түрлерін өндіру қажеттігі инновациялық үрдістерді жеделдетуді талап етуде.
Қазақстанда дайын өнім өндіруге, өндірісті дамытуға салымдардың аз және несиелік ресурстардың пайыздық ставкаларының жоғары болуына қарай оларды алуда жоғары шектер қойылған. Мұндай кедергілерді жою мақсатында Даму институттарының құрылтайшысы болып мемлекет табылады.
Даму институттары жобаларды қаржыландыруда белгілі бір операциялар мен қызмет түрлеріне байланысты мамандырылуы тиіс. Мысалы, Даму банкі жобаларды қыржыландыруда банк несиесінің көмегімен инвестициялық қор жарғылық қордағы үлестік қатысу арқылы, инновациялық қор ғалымдарға үлестік қатысу бойынша мамандырылады. Яғни, даму институттарының табиғаты нарықтық болғанымен, қызметі бәсекеге негізделуі тиіс.
Жалпы, Даму институттары біртұтас жүйе түрінде бейорталықтандырылған, маманданған және бәсекеге сүйенген түрде жұмыс істеуі керек. Мұндай Даму институттары әлемнің көптеген елдерінде құрылған. Олардың барлығы дерлік жеке меншікке негізделіп, тәуелсіз түрде жұмыс істейді.
Инновациялық қызметі қаржыландыру көздеріне келесілер жатады:
инновациялық қызмет субъектілерінің өз қаражаты;
республикалық және жергілікті бюджеттер қаржатты;
инновациялық қорлардың қаражаты;
мемлекеттік нақтылы гранттар;
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзге де көздер есебінен жүзеге асырылады.
Дамыған елдерде ғылыми зерттеулерді қаржыландырудың жыл сайын ұлғаюы, ғылымның жеке сектормен ықпалдасуын ынталандыру есебінен жана жетістіктерді жеделдете игеру, ғылымның корпоративті секторын құруға және дамытуға жан-жақты жәрдемдесу, маңызды экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шешуге ғылыми-техникалық әлеуетті бағдарлау байкалып отыр. 2000 жылдардын басында, АҚШта 246,2 млрд.долларды (ІЖӨнің 2,9 пайыз), Жапонияда 94,2млрд.долларды (ІЖӨнің 3,0 пайыз), Германияда 45,8 млрд.долларды (ІЖӨнің 2,35 пайыз), Францияда 28,0млрд.долларды (ІЖӨнің 2,25 пайыз), Швецияда 7.6млрд.долларды (ІЖӨнің 4,0пайыз) құрған. Қазақстанда сол кезде ғылымды қаржаландыру көлемі ІЖӨ нің 0,2 пайызын құрады. Қазақстанның стратегиялық мүдделерін көздей отырып 2010жылға ғылымды қаржыландыруды ІЖӨ нің 2 пайызына және 2015 жылы 2,5-3 пайыз деңгейіне дейін жеткізуге кезең-кезенмен өтуді жүзеге асыру қажет.
Қазақстанда 2007 жылы технологиялық инновацияларға 83523,4 млн тенге жұмсалды (кесте 7).
Кесте 7. Қаржыландыру көздері бойынша технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындар (млн. тенге)
|
2004
|
2005
|
2006
|
2007
|
Барлығы
|
35360,3
|
67088,9
|
79985,9
|
83523,4
|
Оның ішінде:
|
|
|
|
|
Республикалық бюджет
|
1905,9
|
5381,8
|
6478,4
|
4359,7
|
Жергілікті бюджет
|
10,3
|
106,1
|
2321,2
|
184,5
|
Кәсіпорынның жеке қаржысы
|
32058,3
|
43936,9
|
68407,3
|
70576,3
|
Шетел инвестициялары
|
1385,8
|
14994,7
|
2762,7
|
8379,7
|
Одан ТМД елдері
|
6,4
|
70,0
|
0,7
|
46,6
|
Даму институттарының қаржысы
|
-
|
2669,4
|
16,3
|
23,2
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
