Lekciya 16. Tiykarǵı yad, statikalıq hám dinamikalıq yaddıń dúzilisi

3. Kompyuter yadı (OZU, RAM) 
Qısqartirilgan kompyuter yadı RAM (operativ kirisiw yadı) yamasa RAM 
(operativ kirisiw yadı) dep ataladı. 

---

RAMning maqseti 
Maǵlıwmatlardı saqlaw hám olardı keyinirek qayta islew ushın protsessorga 
ótkeriw ushın buyrıqlar. Informaciya operativ yaddan tezlik penen protsessor 
tárepinen ishlov beriliwi ushın emes, bálki operativ yaddan tezirek bolǵan 
protsessorning kesh yadına túsiwi múmkin. 
Protsessor tárepinen orınlanǵan esap -kitaplar nátiyjelerin saqlaw. 
Kletkalar quramın oqıw (yamasa jazıw ). 
Operativ yad qásiyetleri 
Operativ yad tek kompyuter qosılǵanda maǵlıwmattı tejewge ılayıq. Sol sebepli, 
onı óshirip qoyǵanıńızda, qayta islengen maǵlıwmatlar qattı diskta yamasa basqa 
saqlaw qurallarında saqlanıwı kerek. Programmalar jumısqa túsirilgennen keyin, 
maǵlıwmatlar RAMga, mısalı, kompyuterdiń qattı diskınan kiredi. Programma 
menen islew waqtında ol RAMda (ádetde) bar. Ol menen islew tawısıwı menenoq, 
maǵlıwmatlar qattı diskka jazıladı. Basqasha etip aytqanda, operativ yad daǵı 
informaciya aǵısları júdá dinamikalıq. 
RAM - bul tosınarlı kirisiw yadı apparatı. Bul sonı ańlatadıki, qálegen 
waqıtta qálegen RAM xujayrasidan maǵlıwmatlardı oqıw / jazıw múmkin. 
Salıstırıwlaw ushın, mısalı, magnit lenta izbe-iz saqlaw úskenesi. 
RAM logikalıq apparatı 
Operativ kirisiw yadı hár birewiniń óz adresine iye bolǵan kletkalardan 
ibarat. Barlıq kateklerde birdey sanlı bıyt bar. Qońsılas kletkalar izbe-iz 
mánzillerge iye. Yad mánzilleri, maǵlıwmatlar sıyaqlı, ekilik nomerlerde 
ańlatpalanadı. 
Ádetde bir yacheykada 1 báyit maǵlıwmat ámeldegi (8 bıyt, 8 bıyt menen 
birdey) hám kirisiw múmkin bolǵan eń kishi maǵlıwmat birligi esaplanadı. Biraq, 
kóplegen jámáátler sózde sózler menen isleydi. Sóz - bul 4 yamasa 8 baytlı estelik 
maydanı (basqa variantlar da múmkin). 
RAM túrleri 
Eki qıylı operativ yadtı ajıratıw ádetiy hol bolıp tabıladı: statikalıq (SRAM) 
hám dinamikalıq (DRAM). SRAM protsessorning kesh yadı retinde, DRAM bolsa 
kompyuterdiń operativ yadı retinde isletiledi. 
SRAM triggerlardan shólkemlesken. Triggerlar tek eki jaǵdayda bolıwı 
múmkin: " qosılǵan" yamasa " óshirilgan" (bitli saqlaw ). Trigger zaryadtı 
saqlamaydı, sol sebepli jaǵdaylar ortasında ótiw júdá tez. Biraq, tándarleyiciler 
jáne de quramalı jumıslap shıǵarıw texnikasın talap etedi. Bul anıq túrde apparattıń 
bahasında sawlelenedi. Ekinshiden, tranzistorlar toparı hám olar arasındaǵı 
baylanısıwlardan shólkemlesken tándar kóp jay iyeleydi (mikro dárejede), bunıń 
nátiyjesinde SRAM kútá úlken úskene esaplanadı. 
DRAM-de flip-floplar joq hám bıyt bir tranzistor hám bir kondansatör 
járdeminde saqlanıp qaladı. Bul arzanlaw hám ıqshamlaw bolıp shıǵadı. Biraq, 
kondensatorlar zaryadtı saqlaydı hám zaryadlaw -túsiriw procesi flip-flopni 
almastırıwdan uzaǵıraq. Nátiyjede DRAM astelew isleydi. Ekinshi kemshilik - bul 
kondansatkichlarning óz-ózinen túsiwi. Zaryadtı ustap turıw ushın ol úzliksiz túrde 
jańalanadı, bul qosımsha waqtın aladı.