Лекции по «Материаловидение и технология конструкционных материалов» составлен на основе учебной программы для специальности «Трудового обучения»


Материалларнинг тузилиши ва хоссалари: (4 соат)



Download 0,92 Mb.
bet4/31
Sana02.03.2022
Hajmi0,92 Mb.
#479736
TuriЛекции
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31
Bog'liq
Материалшунослик ва конструкцион материаллар технологияси

Материалларнинг тузилиши ва хоссалари: (4 соат)
Режа

  1. Металл ва металмас конструкцион материаллар ты\рисида маълумот, уларни ишлаб чи=аришнинг Янги сощаларини, фанни, техникани ривожлантиришдаги роли.

  2. Материалларнинг кристаллик тузилиши.

  3. Кристаллография элементлари ва маериалларнинг =атти= щолатдаги ызгаришлари

  4. Материалларнинг ички тузилиши хоссаларини ырганиш усуллари

Хар =андай жисм =атти= холатда кристалл ва аморф тузилишга эга. Идеал холатдаги кристаллик жисмларда атомлар фазода маълум бир тартибда ва бир-бирига нисбатан бир хил элементар масофада жойлашади. Хама металлар ва уларнинг =отишмалари кристалл тузилишга эга.
+отишмалардан тайерланган детал асбоб ва бошкаларнинг зарур керакли томонга узгартириб буймайди.
Металлнинг атом кристалл панжараларида мусбат ионлар муайан тартибда жойлашган булади.
Металл кристалланиши тузилиши рентген нурлари оркали урганилади.
Металлар, хар кандай модда каби, шароитга караб уч хил агрегат холатда, каттик, суюк ва газ холатларда булади. Соф металл бир агрегат холатдан иккинчи агрегат холатдга маълум температурадагина утади.
Каттик холатда металл заррачалари муайан тартибда жойлашган булади, бу заррачаларнинг бир-бирини тортиш кучи узаро муазанатда туради, натижада каттик жисм уз шаклини саклайди.
Газ холатда металл зарразаларини тартибсиз харакатланади, бир-бирини итаради, натижада металл гази имкони борича хажми олишга интилади.
Суюк холатдаги металл заррачаларининг озрок кисмига батартиб жойлашган булиб, бу жойлашув иссиклик таъсирида огох бузилиб, гох тикланиб туради.
Каттик холатда барча металлар ва унинг котишмалари кристалл жисмлардир.
Металларда кристалл панжарани атомлар зичлиги энг куп булган текислиги кристаллографик теккислиги ёки атомлар текислиги деб аталади. Кристалл панжарани шаклига караб унинг кристалографик текислиги битта ёки бир неча булиши мумкин.
Кристалографик текисликда атомларни жойлашуви куйидаги куринишда булади.
1
-расм. Кристалографик текисликда атомларнинг жойлашуви

А
томларнинг марказидан утказилган фарозий чизиклар панжара хосил килади. Бир-бирига параллел жойлашган бир канча кристалографик текислик фарозий кристалл панжара хосил килади, кристалл панжара тугунларида эса атомлар (ионлар) туради.г


2-расм. Фазовий кристал панжара ва унинг тугунларида атомларни


жойлашуви.
Энг оддий кристал панжариа куб панжара (2-расм). а-масофа элементлар кристал катакчадаги кушни икки атм орасидаги атом марказлари оралигида булиб ангретром (А) килонкс бирликларида (кх) улчанади.
(1А-1 10 см) (1кх=1,00202 А).
Куб панжара атомлар етарли даражада зич жойлашган эмас, аммо металл атомлари бир-бирига имкони борича якинлашишга интилади, бунинг натижасида бошка тур панжаралар хосил булади.
Х
ажми марказлашган куб ва атомлари зич жойлашган гексогонал панжаралар хосил булиши мумкин.

3-расм. Хажми
марказлашган куб
кристал катакча.

4-расм. Оркали
марказлашган куб
кристал катакча.

5-расм. атомлари
зиж жойлашган
гексогонал катакча.

Кристал панжараларнинг етти хил системаси урганилган булиб , булар 1) куб система, 2) гексогонал система, 3) тетрогонал система, 4) ромба эдрик система, 6) моноклиник система, 7) триклиник системадир.


Металларнинг жуда купчилиги куб ва гексогонал системада кристалланади.
Каттик жисимлардаги богланишлар турт турга булинади.

  1. Ион (готорополяр-куп кутбли) богланиш.

  2. Атом (гомсополяр-бир кутбли) богланиш.

  3. Молекуляр богланиш.

  4. Металл богланиш.

И
он богланишдаги каттик жисимларкристал панжаларини тугунларида узаро ковалент богланган атомлар бир-бирини жуда пухта тортиб турганлиги учун бундай бирикмаларнинг буюкланиш температураси ва каттиклиги нихоятда юкори булади.

6-расм. Ион богланиш




7-расм. Атом богланиш

Молекуляр богланишли каттик моддалар кристал панжараларини тугунларида молекуляр туради.


Бу молекулалар бир-бирига молекулалараро кучлар воситасида тортилиб туради.
Металл богланиш. Бундай богланишли каттик жисимлар кристал панжараларини тугунида мусбат зарядли ионлар туради, ионларни эса эркин электронлар, яъни электронлар булити курлаб олган булади. Металл богланишлар мусбат зарядли ионлар билан эркин электронларнинг узаро тортишувидан иборатдир.


  • + -молекуляр

богланиш
9-расм.




  • Эркин электрон

Булут
10-расм. Метал богланиш

Баъзи металлар кристалл панжараларининг турлари ва уларнинг параметрлари.

1-жадвал



Металлнинг номи ва


химиявий белгиси



Панжарасининг тури

Панжараларнинг параметрлари А0 хисоби

А

Б

С

Алюминий

Ёкилги маркаси. куб.

4.041

-

-

Ваннадий

Хажми марк. Куб

3.034

-

-

Вольфрам

Хажми марк. Куб

3.158

-

-

Иридий

Ёкилги маркаси. куб.

3.832

-

-

Кобальт

Гексагонал

2.5

-

4.07

Кобальт

Ёкилги маркаси. куб.

3.54

-

-

Кумуш

Ёкилги маркаси. куб.

4.078

-

-

Магний

Гексагонал

3.203

-

5.2

Мис

Ёкилги маркаси. куб.

3.607

-

-

Молибден

Хажми марк. Куб

3.14

-

-

Никель

Гексагонал

2.49

-

4.08

Никель

Ёкилги маркаси. Куб.

3.157

-

-

Ниобий

Хажми марк. Куб

3.294

-

-

Олтин

Ёкилги маркаси. Куб.

4.07

-

-

Платина

Ёкилги маркаси. куб.

3.915

-

-

Рух

Гексагонал

2.659

-

5.607

Тантал

Хажми марк. Куб

3.296

-

-

Темир

Хажми марк. Куб

2.86

-

-

Темир

Хажми марк. Куб

2.90

-

-

Темир

Ёкилги маркаси. куб.

3.56

-

-

Темир

Хажми марк. Куб

2.93

-

-

Титан

Гексагонал

2.95

-

4.72

Титан

Хажми марк. Куб

2.32

-

-

Хром

Хажми марк. Куб

2.871

-

-

Цирконий

Гексагонал

3.22

-

5.12

Цирконий

Хажми марк. Куб

3.61

-

-

Кургошин

Ёкилги маркаси. куб.

4.939

-




Панжаранинг параметрлари нихоятда мухим ахамиятга эга. Илмий текширишнинг хозирги усуллари-рентген нурларидан фойдаланиш усуллари кристал панжараларнинг параметрларини аник улчашга имкон беради.


Ёклари марказлашган куб панжарада хам, атомлари(ионлари) зич жойлашган гексагонал панжарада хам, атомлар бошка панжарадагиларга караганда зичдир. Масалан, бу иккла панжаранинг хар бирида атомлар хажми панжара хажмининг 74 % ташкил этади, холбуки, хажми марказлашган куб панжарада атомлар хажми бутун панжара хажмининг 68% га тенгдир.

Download 0,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish