Lecture №8. Cnc

KO‘P OPERATSIYALI RDB DASTGOHLARNI ASOSIY KO‘RINISHLARI.

Ko‘p ishlarni bajara oladigan RDB avtomatlashtirilgan dastgoh, ya’ni detallarni qayta o‘rnatmasdan va kesish asbobini avtomatlashtirib ko‘p texnologik operatsiyalarni bajarishgi imkon beradigan dastgoh
ko‘p operatsiyali dastgohlar deb ataladi. Bunday dastgohda parmalash, zenkerlash, kengaytirish (razvyortkalash) teshik yo‘nib kengaytirish, rezba qirqish, tekis va murakkab sirtlarni frezalash mumkin.
Ko‘p operatsiyali dastgoh asboblar magazini va asboblarni avtomatik almashtiradigan manipulyator bilan jihozlangan.

Dastgohning RDB sistemasi:

• 
  Zagotovka va asbob mos kordinata o‘qlari bo‘ylab avtomatik siljishning ta’minlaydi;
  
• 
  shpindelning aylanish chastotasini va ish bajaruvchi organlarini surish qiymatlarini o‘zgartiradi, shuningdek salt surishlar tezligini ulaydi va uzatadi;
  
• 
  asboblarni avtomatik tarzda almashtiradi va dastgohdagi boshqa qurilmalarni boshqaradi.
  

Ko‘p operatsiyali dastgohlar yordamida va tayyorlash- yakunlanish vaqtini qisqarishi, shuningdek kesish rejimlarini jadallashtirish xisobiga universal dastgohlarga nisbatan ancha unumli ishlaydi. Yordamchi vaqt kamayadi, asosiy (mashina) vaqtining ulushi esa oshadi. Jumladan, ma’lumotlarga ko‘ra universal dastgohlarda aosiy vaqt ulushi 18-20% dan oshmaydi. RDB dastgohlarda 50-60% gacha oshadi, ko‘p operatsiyali dastgohlarda esa bu ulush 80-90% ga yetadi.
Ko‘p operatsiyali dastgohlar nazorat ishlari vaqtini detallarga aniq ishlov berilishi xisobiga 50-70% ga qisqartirishga imkon beradi. Pirovard natijada detallarni ko‘p operatsiyali dastgohlarda
tayyorlashda ish unumdorligi universal dastgohlardagiga nisbatan bir necha marta yuqori bo‘ladi. Bundan tashqari, ko‘p operatsiyali dastgohlar ko‘p dastgohlarga xizmat ko‘rsatishni tashkil etishga yaxshi sharoit yaratadi, hatto uchinchi smenada “odamsiz” texnologiyada ishlash imkoniyatini beradi.
Ko‘p operatsiyali dastgohlarning kulachokli boshqarish sistemalari bilan jihozlangan dastgoh-avtomatlarga nisbatan eng muhim afzalligi shundaki, ularni turli detallarni tayyorlashda oddiy va tez qayta sozlash mumkin, bu esa tayyorlanish-yakunlanish vaqtini jiddiy qisqartirishga imkon beradi. Bunday dastgoh bilan jixozlangan ishlab chiqarish korxonasi juda moslanuvchan va boshqa detalga ishlov berish uchun tez o‘tuvchi bo‘ladi.
Ko‘p operatsiyali dastgohlardan foydalanganda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar mexnati ham boshqacha bo‘ladi. Bu dastgohlar yuqori malakali operatorlarga bo‘lgan talab qisqaradi. Ishchi-operator vazifasi bir yoki bir nechta dastgohlarning yaxshi ishlayotganini kuzatishdan iborat bo‘ladi. Shunda operatorning mexnat ulushi kamayib, muxandis va texniklarning dasturlar tuzish, texnologik jarayonlarni kodlash va loyixalash, dastgohlarni sozlash va ta’mirlash bo‘yicha mexnatning axamiyati oshadi.
Ko‘p operatsiyali dastgohlar moslanuvchan ishlab chiqarish modullarini, moslanuvchan avtomatik liniyalarni va moslanuvchan ishlab chiqarish sistemalarini yaratishga zamin bo‘ladi. Bu dastgohlar bilan moslanuvchan avtomatik liniyalar va moslanuvchan ishlab chiqarish sistemalarini yaratish uchun transport sistemasiga va
boshqaruvchi EXM.ga bog‘lanadi. Bunday dastgohlar va ularning sistemalari donalab, mayda seriyalab va seriyalab ishlab chiqarishda keng foydalaniladi.
Ko‘p operatsiyali dastgohlarni yaratishda agregat tuzilish va birxillashtirish usulidan keng foydalaniladi. Bunday usullar yuqori unumli va aniq ishlov beradigan dastgohlarni ishlab chiqarish narxini pasaytirishga imkon beradi.
Avtomatlashtirilgan moslanuvchan ishlab chiqarishni tashkil etish uchun xozirda ko‘p vazifali (ko‘p operatsiyali) RDB dastgohlar keng qo‘llanilmoqda. IR500MF4 modelli ko‘p operatsiyali dastgoh ana shunday dastgohlarni tipik vakilidir.
Bu dastgoh frezalash-parmalash-teshik yo‘nish dastgohlari guruhiga kiradi va gorizontal-teshik yo‘nish dastgohi kabi konstruksiyaga ega. Quyida ushbu dastgox xaqida batafsil ma’lumotlar keltiramiz.
IR500MF4 modelli ko‘p operatsiyali dastgoh Portal (P-simon) stoyka 7 (Z-koordinata) (4-rasm). Stanina 10 ning yo‘naltirgichlarida bo‘ylama yo‘nalishda, stol 11 (X-koordinata) esa ko‘ndalang yo‘nalishda siljiydi. Stol 11 ga yo‘ldosh 2 bilan burish stoli 1 o‘rnatilgan. Mazkur dastgohda kuchli shpindel 3 va shpindelli babka 4 stoykaning yonida emas, balki uning chuqurchasida joylashgan.
Ish organlarining bunday joylashishi vazmin hamda bikr p simon stoyka birgalikda shpindellarning juda mustahkam bo‘lishini va shpindelli babka (Y koordinata) ning aniq chiziqli siljishini ta’minlaydi. Stoykaning yon tomonida 30 asbobli magazin 6, uning
chuqurchasida esa, ikki qamragichli manipulyator 5 o‘rnatilgan. Bu manipulyator asboblarni almashtiradi. Ikki pozitsiyali burish stoli 9 yo‘ldosh 8 bilan birga alohida poydevorga o‘rnatilgan.Bu stol zagotovkani o‘rnatish vaqtini va detalni yechib olish vaqtini asosiy vaqtga qo‘shishga imkon beradi.

4. 
   rasm. IR 500MF4 modelli ko‘p operatsiyali dastgohi.
   

Dastgoh CNC toifasidagi yuqori klass RDB pozitsion-konturli sistema bilan jihozlangan. Bu dastgohda quyidagi siljishlar: stoykaning ko‘ndalang, stolning bo‘ylama, shpindelli babkaning vertikal, burish stolining aylanma siljishlari dasturlanadi.
Chiziqli siljish qadami 0.002 mm. Dastur RDB qurilmasiga perfolenta orqali yoki pultdagi harf - raqamli klaviatura yordamida qo‘l
bilan, shuningdek dastur to‘plagich, teletayp yoki markaziy EXM vositasida kiritilishi mumkin.
Dastgohda asosiy harakat uchun rostlanadigan o‘zgarmas tok elektrodvigateli va surishlar yuritmasida reduktorsiz keng miqyosda rostlanadigan yuqori momentli dvigatellar ishlatilgani tufayli kinematik sxema ancha oddiy tuzilgan. Asosiy harakat yuritmasida shpindelning aylanish chastotalarini rostlash chegaralarini kengaytirish

uchun uzatish nisbati
_{i } 30 _ 56

va ⁱ
_ 30 _ 23

bo‘lgan ikki pog‘onali

¹ 56 33
tezliklar qutisi ishlatiladi.
² 56 66

Dastgohning asosiy ko‘rsatkichi stol ish yuzasining o‘lchamlaridan iborat. Bu o‘lchamlar dastgoh modelining belgisida ko‘rsatiladi. Mazkur dastgohda stol ish yuzasining o‘lchamlari 500_×500 mm bo‘lib, unga uzunligi 200-500 mm.li o‘rtacha korpus detallarni o‘rnatish mumkin