Ўлчашнинг визуал воситалари Режа

 
 
Ўлчаш диапазонига кўра сатҳ ўлчагичлар
 
 
1.1 – жадвал 
 
Диапазон 
Ўлчаш чегараси 
Қўлланиш соҳаси 
Тор 
0 – 450 мм 
Автоматик тартибга солиш тизимларида 
Кенг 
0.5 – 20 м 
Товарларни ҳисобга олиш оператсияларини 
ўтказиш учун 

---

Ўлчанадиган муҳитнинг характери ва ишлаш принсипига кўра сатҳни 
ўлчашасбоблари қуйидаги гуруҳларга бўлинади: визуал; қалқовичли; гидростатик; 
электрик (сиғимли, актив қарашликларнинг ўзгаришига мувофиқ ва индуктивли); 
радиоизотопли; ултратовушли; радиотўлқинли; термокондуктометрли; вазнли ва 
бошқалар. Шуларнинг айримлари билан танишиб чиқамиз. 
 
2.
 
Сатҳ ўлчашнинг визуал воситалари 
 
Шуни алоҳида таъкидлаш мумкинки, мазкур ўлчаш воситаларига ўлчов чизғичлари, 
рейкалар, лотли рулеткалар (силиндирик стерокенли) ва сатҳ ўлчовчи шишалар (охиргиси 
кўроқ қўлланилади) киради. Сатҳни сатҳ ўлчовчи шишалар ѐрдамида ўлчаш туташ 
идишлар қонунига асосланган. 
Сатҳ ўлчагич шишанинг принсипиал схемасини кўриб чиқамиз (енг кенг 
тарқалганлиги сабабли). Кўрсатиш ойнаси суюқлик 
сатҳининг баландлигини ўлчайдиган энг содда 
мослама. Кўрсатиш ойналари туташ идишлар 
принципи бўйича ишлайди. Кўрсатиш ойнаси 
идишга пастки учи (очиқ идишлар учун) ѐки иккала 
учи билан уланган бўлади (ортиқча босимли ѐки 
сийракланишли идишлар учун). Шиша найчадаги 
суюқлик сатҳи ҳолатини кузатиш натижасида 
идишдаги сатҳнинг ўзгариши ҳақида фикр юритиш 
мумкин. 
Кўрсатиш ойналари уларни идишдан узиб 
қўйиш ва системани ҳаво ҳайдаб тозалаш учун 
вентиллар ѐки жўмраклар билан таъминланади. 
Босим остида ишлайдиган идишларнинг кўрсатиш 
ойналари 
арматурасида, 
одатда, 
сақловчи 
қурилмалар 
ўрнатилган 
бўлади, 
улар 
ойна 
тасодифан 
синганда, 
каналларни 
автоматик 
беркитади. 
Схема 6.1–расмда келтирилган. Кўрсаткич 
шиша 1 арматура ѐрдамида идишнинг пастки ва 
устки қисмлари билан бирлаштириади. 1 трубкадаги 
суюқлик менискининг ҳолатини кузатиб идишдаги суюқлик сатҳининг ҳолати ҳақида 
фикр юритилади. Резервуардаги ва шиша трубка (най) даги суюқлик теятуралари фарқига 
боғлиқ бўлган қўшимча хатоликни бартараф этиш учун ўлчашдан аввал сатҳ ўлчагич 
шишалар ювилади. Бу вазифани вентил 2 бажаради. Механик мустаҳкамлиги паст 
бўлганлиги сабабли сатҳ ўлчагич шишаларни узунлиги 0.5 м ортиқ бўлмайди.
Шунинг учун, резервуарларда сатҳни ўлчаш учун уларда бир–бирини тўлдириб 
турувчи бир нечта сатҳ ўлчагич шишалар ўрнатилади. Сатҳ ўлчагич шишалар 3 МПа 
босимгача ва 300 
0
C ҳароратгача қўлланилади. Сатҳни сатҳ ўлчагич шишалар 
биланўлчашнинг абсалют хатолиги ±(1 – 2) мм. 
Қоида бўйича инсон кузатаѐтган қурилмаларда қўлланилади.
Бундай ўлчагичларнинг асосий қўшимча хатолиги манбаи назорат қилинаѐтган идиш 
ва ойнадаги суюқлик зичликларининг температура турличалигидан келиб чиқадиган 
фарқидан иборат (айниқса, агар идишдаги суюқлик юқори температурада бўлиб, кўрсатиш 
ойнаси анча нарида бўлса). Зичликларнинг турличалиги идиш ва кўрсатиш ойнасида 
сатҳларнинг турли бўлишига олиб келади. Бунда ўлчашнинг Абсолют хатолиги қуйидаги 
формула билан ҳисобланиши мумкин: 
6.1–расм. Технологик 
аппаратларда кўрсаткич 
шишаларни ўрнатиш схемаси 

---












1
2
2
1
2
1


h
h
h
h
(6.1) 
бунда h
1
ва h
2
идиш ва кўрсатиш ойнасидаги суюқлик сатҳи баландликлари; ρ
1
ва ρ
2
идиш ва кўрсатиш ойнасидаги суюқликларнинг зичлиги. 
Хатолик катта қийматларга эришиши мумкин, шунинг учун уни камайтириш 
мақсадида ѐ асбобни иссиқликдан изоляциялаш, ѐки ҳисоб олишдан аввал идишдаги 
суюқликни ҳайдаб уни тозалаш зарур. 
 
Назорат учун саволлар. 
1.
Ишлаш характери жиҳатидан сатҳни ўлчагичлар неча турли бўлади? 
2.
Назорат қилиш тизими элементар базасини структура схемасини тушунтириб 
беринг.