Lazerlar va lazerli spektroskopiya istiqbollari 5A140202-“Fizika

Metall bug’lari aralashmali gaz lazeri.
Metall 
Yuqori FIK olishda metall bug’li gaz lazerlari alohida o’rin tutadi. Bu holda 
quyi lazer sathli spontan nurlanish hisobiga bo’shamay, balki atom va molekulalar 

---

24 
bilan to’qnashuv hisobiga ro’y beradi. Ayrim metall bug’larining energetik asthi 
shu kabi o’tishga imkon beradi. Bu kabi energetik sathli 27 metall kuzatilgan. Ular 
orasida mis va kadmiy bug’lari qatnashgan lazerlarda FIK yuqoriroq bo’ladi. 
Mis bug’li lazerlarda to’lqin uzunlikdagi lazer nurlanishi olingan. Ularning 
nurlanishining o’rtacha quvvati 43,5 Vt va maksimal quvvati 200 Vt ga etadi. FIK 
esa 1 % ga teng. Bu kabi lazerlar rezonatorsiz yorug’lik dastasini kuchaytiruvchi 
sifatida qo’llaniladi. Lazerli proektsiyalovchi mikroskop bayon etilgan lazerga 
asoslangan. 
Kadmiy bug’lari aralashgan gaz lazerlarida invers bandlik holati uyg’otilgan 
geliy atomlarining energiyasini kadmiy atomiga berish orqali amalga oshiriladi. 
Geliy-kadmiy gaz lazerida uzluksiz rejimda lazer nurlanishi energiyasi quvvati 10-
50 mVt ga etadi. Uning nurlanish to’lqin uzunligi (ko’k soha), (ultrabinafsha soha) 
ga to’g’ri keladi. FIK esa 0,1 % ga etadi. 
Geliy-kadmiyli lazerning ishchi sathlari 1.4-rasmda ko’rsatilgan.
3
1
2
S
metastabil holatdagi geliy atomi energiyasini kadmiy atomiga 
to’qnashish natijasida berib, uni ionlashgan holga keltirgach, so’ng uyg’ongan 
holatga o’tkazadi. 
kin
E
e
Cd
He
Cd
He






*
*
)
(
Bu holda ionizatsiya tezligi 


v
r
r
k

gazokinetik kesimdan kattaroq 
bo’lgan 
)
10
5
,
6
(
2
15
sm
r





kesim yordamida aniqlanadi. Agar geliy atomlari 
uyg’ongan va metastabil holatda 
*
He
bo’lsa, uning energiyasi kadmiyni 
ionlashtirishga va uni uyg’ongan metastabil holat 
*
)
(

Cd
ga o’tkazishga yetarli 
bo’ladi.
Razryad yordamida uyg’ongan geliy atomlari 
3
1
1
0
2
2
s
va
s
kadmiyning 
2
2
1
2
2
3
2
2
5
2
2
3
,
,
,
p
p
d
d
sathlarini qo’zg’otadi. 
d
-sathning radiatsion yashash 
s
7
10

vaqti, 
p
-sathning yashash vaqti 
s
9
10

atrofida bo’ladi. SHu sababli 
nurlanishning quyi sathi 
p
–sath 
d
sathga nisbatan tezroq bo’shaydi. Bu hol 
uzluksiz rejimda 
d
–sathning invers bandligini saqlab turishga olib keladi. 
1.4 - rasmdagi og’ma to’lqinli o’tish uyg’otish energiyasini geliy atomidan 
kadmiy atomiga uzatilishini ko’rsatadi. Tik to’lqin chiziq esa quyi lazer sathini 

---

25 
nurlanishli bo’shashishini ko’rsatadi. To’g’ri chiziqlar esa yuqori lazer sathidan 
quyi lazer sathiga lazer nurlanishi orqali o’tishini ko’rsatadi.