Lazer nuri parametrlarini o’lchash

4-rasm.  Svetovod  tirqishidan  nurlanayotgan  nisbiy  quvvatning  lazer  nurlanishi 

markazining koordinatalariga bog‘liqligi.  

Tajriba  jarayonida  yorug’lik  tig’i  svetovod  bo’yicha  harakatlantirildi  va 

fotoelektron  ko’paytirgich  tokining  tig’  xolatiga  bog’liqligi  o’rganildi.  Bu  tajriba 

jarayonida  tekshshirilayotgan  svetovod  lokal  koeffitsientining  lazer  nuri 

markazining  xolatiga  bog’liqligi  tadqiq  qilindi.  1-rasmda  tajriba  natijalari 

keltirilgan.  Abssissa  o’qiga  tirqishga  nisbatan  svetovod  o’qi  bo’yicha  chiziqli 

koordinatalar  qo’yilgan.  Ordinatalar  o’qiga  fotoelektron  ko’paytirgich  tokiga 

proporsional teshikdan nurlanayotgan nisbiy quvvat qo’yilgan.  

Olingan  natijalardan  ko’rinadiki,  lazer  nurlanishi  tirqishga  nisbatan  75  mm  dan 

uzoqroqda  joylashtirilganda  fotoelektron  ko’paytirgich  tokining  og’ishi  uning 

o’rtacha qiymatiga nisbatan 12% dan oshmaydi. Svetovod sirtining aynan shu soxasi 

lazer nunlanshi energiyasining ko’ndalang taqsimotini tomografik o’lchashlar uchun 

foydalanildi.  Olingan  fotoelektron  ko’paytirgich  tokining  o’rtacha  qiymatdan 

og’ishini  hatoliklar  amplitudasi  sifatida  qabul  qilish  mumkin.  Shunday  qilib, 

svetovod  tirqishidan  chiqayotgan  nurlanish  intensivligi  intensivlik  taqsimotidan 

olingan Radon integraliga proporsional bo’ladi.   

Kuchli texnologik lazer oqimi kesimining proeksiyasini olish uchun 5-rasmda 

ko’rsatilgan  qurilma  yig’ildi.  Tekshirilayotgan  lazer  oqimi  (1)  qurilma  korpusida 

o’rnatilgan  doirasimon  teshik  orqali  o’tadi  (b).  Teshik  soxasida  fotoelektron 

---

kuchaytirgich bilan qattiq bog’langan zondlovchi svetovod (2) joylashgan. Svetovod 

va fotoelektron kuchaytirgich sistemani ilgarilanma va aylanma harakatlantiruvchi 

dvigatelga  mahkamlangan.  Fotoelektron  kuchaytirgichdan  kelayotgan  signal 

raqamli signalga aylantiriladi va SHEHM ga uzatiladi. Tekshiriluvchi oqim sifatida 

shaffof  bo’lmagan  iikita  teshikli  transparantdan  o’tkazilgan  geliy-neon  lazeri 

ishlatildi. Kesimning uch o’lchovli tasviri 5-rasmda ko’rsatilgan. 

Tajriba  davomida  zondlovchi  svetovodni  oqim  o’qiga  perpendikulyar 

tekislikda  0,  30,  60,  90,  120  i  150  gradus  burchaklarga  burib,  kesim  proeksiyasi 

haqida ma‘lumotlar olindi. Har bir proeksiyani olishda svetovod chiqishidagi quvvat 

17  marta  o’lchandi.  Bunda  qadamli  dvigatel  2  mm  qadam  bilan  harakatlantirildi. 

Oraliq  qiymatlar  eksperiment  natijalari  bo’yicha  kubik  interpolyatsiya  usuli  bilan 

olindi. Tajriba natijalarini qayta ishlash va ob‘ekt tasvirini tomografik qayta tiklash 

Tomo  dasturlar  paketi  yordamida  amalga  oshirildi.  Bu  paket  bir  o’lchovli 

tomografik  proeksiyalar  asosida  ikki  o’lchovli  funksiyani  tomografik  qayta 

tiklashga  mo’ljallagan.  Bu  paket  asosida  Fure-sintez  va  Gershbergning  iteratsion 

algoritmi  yotadi.  Proeksion  natijalarning  cheklanganligi  hisobiga  paydo  bo’luvchi 

hatoliklarni aniqlash uchun matematik modellashtirish o’tkazildi, bunda  

 

5-rasm.  Kuchli  lazer  oqim  kesimining  tomografik  proeksiyalarini  olishga 

mo‘ljallangan qurilma.  

  

---

bir o’lchovli  model  bo’yicha  intensivlik  taqsimotining  tomografik  rekonstruksiyasi 

o’tkazildi.  Ko’ndalang  kesim  bo’yicha  intensivlik  taqsimotinin  tasvirini  qayd 

qilishda  PZS  kamera  ishlatilganligi  uchun  dastlabki  funksiya 

𝑓(𝑥, 𝑢)  diskret 

qiymatlardan tashkil topgan 

𝑓(𝑖. 𝑗). Bunday funksiyadan Radon tasavvurlarini olish 

uchun  uni  interpolyatsiya  qilish  kerak.  Foydalanilgan  algoritmda  to’g’ri  burchakli 

interpolyatsiya ishlatilgan.