Landshaftshunoslik asoslari

1.2
TABIIY GEOGRAFIYANING ASOSIY YO‘NALIShLARI VA 
TARMOQLARI. 
Tabiiy geografik rayonlashtirishda gsografiyaning shu soxasi bilan 
shugullangan omillar turlicha rayonlashtirish tasnifini taklif kiladilar. Bu 
tizimlarning ayrimlari landshaftlarning faqat zonal xususiyatlariga asoslangan 
bulsa, ba‘zilarida azonal xususiyatlar, yana boshkalarida esa ham zonal, ham 
azonal xususiyatlar xisobga olingan. 
Tabiiy 
geografik 
rayonlashtirishning 
taksonomik 
birliklari 
asosan 
quyidagilardir: 
Tabiiy geografik o‗lka-tabiiy geografik provintsiya-tabiiy geografik oblast-
tabiiy geografik rayon - landshaft. 
Tabiiy geografik o‗lka materikning geologik hamda geomorfologik tuzilishi, 
mikroiklim sharoiti jihatidan bir butun, landshaftning ma‘lum kenglik hamda 
balandlik zonalligi tarkibiga ega bo‗lgan qismidir. Tabiiy geografik o‗lka 
landshaftlarning tarkib topishda ularning geologikhgeomorfologik tuzilishi, iklim 
sharoiti hamda tarixiy rivojlanish xususiyatlari yetakchi rol‘ uynaydi. 
Landshaftning boshka komponentlari ham ana shularning bevosita ta‘sirida 
bo‗ladi. 
Turkiston O‗lkasi hududini rivojlanishning yuqorida aytib o‗tilgan negizlari 
asosida quyidagi tabiiy Geografik O‗lkalarga ajratilgan: 
1 Togli va 2 tekislik. 
Tabiiy geografik provintsiyah zona doirasida geografik uzoqlik buylab 
iklimning o‗zgarishi hamda relefi va gsomorfologik tafovutlar natijasida tarkib 

---

7 
topadi. Tabiiy Geografik privintsiya zonaning Geografik urnn, iklimi hamda 
arografik gsomorfologik xususiyatlari, o‗simlik koplami tuproqlari, sr osti suvlari, 
tabiiy geografik protsesslar, hayvonot olami va boshkalarda mujassamlashgan yirik 
qismlaridir. Bunga Turkiston tabiiy geografik O‗lkasining JungoriyahTyan‘shan, 
Markaziy Kozogiston, Turon provintsiyasini misol qilib ko‗rsatish mumkin. 
Tabiiy geografik oblast‘h provintsiyaning bir qismi bo‗lib boshka xarakteri, 
mezoiklimi sr osti suvlarining xususiyati va tuproq, o‗simlik koplami bilan ajralib 
turadi. 
Tabiiy Geografik rayonhtabiiy geografik oblastning sharoiti bilan 
boshkalardan fark kiladigan, uziga xos tuproq va o‗simlik koplamiga ega bo‗lgan 
yirik qismidir. 
Tabiiy hududiy majmualar ya‘ni tabiiy landshaftlar, birinchidan anik hududiy 
birlik, ikkinchidan geografik birliklardan tashkil topgan murakkab geografik 
majmua, uchinchidan asosiy tabiiyh Geografik birlik va hududiy tabiiy geografik 
tadkikotlarning asosiy ob‘sktividir. 
Landshaftlarning tipologik birliklarini xaritaga tushirish uziga xos usul 
xisoblanadi. Bu usul kullanilganida tabiiy Geografik birliklar tipologik landshaftlar 
majmualari xarntalar asosida aniklanadn. Bunday tipolognk majmualar egallagan 
maydon bir tabiiy geografik birlik deb olinadi. Tabiiy geografik rayonlashtirishda 
bunday usuldan foydalanishdan avval hududning tipologik landshaftlar xaritasi 
tuziladi. 
Tabiiy geografik rayonlashtirish xalk hO‗jaligining turli soxalarinn 
rejalashtirishda tayanch xisoblanadi. Masalan, Turkiston O‗lkasida paxta ekish va 
uning maydonlarini kengaytirish uchun shu hudud tuproq iklim sharoitini bilish 
etarli emas, undan tashkari sr yuzasining tuzilishini, yer osti suvlarining kanchalik 
chukurligini grunt xususiyatlarini, eroziya jarayonlarini o‗simlik koplamini bilish 
kerak bo‗ladi. 
Tabiiy geografik rayonlashtirish yangi shaxarlarni barpo qilish, yullar kurish 
va ulardan foydalanishda, sugoruv kanallari, melioratsiya tarmoklarini tugri 
rejalashtirish, hududining yer osti zaxiralarini rsl‘efi xususiyatlarini, tog jinslari 

---

8 
tarkibini, tuproqlarini va bu komponentlarni o‗zaro bog‗liqligini chukur O‗rganish 
lozimdir. 
Xulosa qilib tabiiy geografik rayonlashtirishning ahamiyati kanchalik katta 
ekanligiga L.S.Bergning fikrini keltirib utish joiz: « Tabiiy rayonlarga bo‗lmasdan 
O‗rganilgan mamlakatni tabiiy geografiyasi chinakam geografik asar emasdir»