Landshaftshunoslik asoslari

13.4-rasm. 
Landshaftdagi vertikal 
va gorizontal 
aloqalarning umumiy 
ko‘rinishi
Landshaftda 
ruy 
beradigan vertikal va gorizontal alokalarni o‗zaro ta‘sirida bo‗lishini landshaftning 
vertakal kesmasida kurish mumkin. Bunday ikki xil alokadorlik bir vaqtning uzida 
ruy beradi. Vertikal yunalishda harakatlanayotgan modda va energiyaning ma‘lum 
bir qismi gorizontal yunalishda harakatlaiayotgan modda va energiyaga kushilib 
ketishi va aksincha bO‗lishi tabiiydir. Ikki xil yo‗nalishda harakatda bo‗lgan 
modda va energiyaning o‗zaro kushilib aralashib ketishi natijasida turli xil 
alokadorliklar xosil bo‗ladi. Ularning tahlil kila bilish atrof muxitning ifloslanishi 
va uning oldini olish masalalarini xal qilishda katta ahamiyatga egadir. 
Turon tabiiy geografik provintsiyasi, ya‘ni O‗zbekiston Respublikasi 
joylashgan yirik biotizimning xozirgi tabiiy sharoitini shakllanishi oligotsen 
dengizi kaytgandan sung boshlandi va oligotsenhto‗rtlamchi davr mobaynida 
davom etdi. Ammo oligotsen to‗rtlamchi davr yoshidagi Turon provintsiyasida 
joylashgan undan kichikrok bo‗lgan biotizimlar tabiiy geografik okruglar esa turli 
xil kelib chiqish tarixi va yoshga egadir. Bularning ichida eng yoshi quyi 
Amudaryo tabiiy geografik okrugi bo‗lib "Yuqori to‗rtlamchi va xozirgi davr", 
qadimgisi Qizilqum tabiiy geografik okrugidir, "yoshi paliotsen to‗rtlamchi davr".
Nazorat savollari: 
1.O‗zbekistonda chop etilgan landshaft xaritalari qaysilar? 
2. Landshaft xaritalarining u turlari? 
........
.............................................................................
..............................................................................
..............................................................................
....................
.....................................................
..................................
.........
-havo
-o’simlik va tuproq 
qoplami
-suvlar
-tog’ jinslari va 
geologik yotqiziqlari
-aloqalar

---

175 
3. L.N. Babushkin va N.A. Kogaylarning tabiiy geografik rayonlashtirish xaritasini 
tahlil qilish xakida nimalarni ta‘kidlagan? 
4. O‗zbekiston landshaft xaritasi asosida landshaft kesmalarini tayyorlash ishlari 
qanday amalga oshiriladi?