Landshaft arxitekturasining ilk shakllanish asoslari. Ob’ektiv va sub’ektiv omillar

1.1–rasm. Tartibli muntazam rejaviy uslubda bunyod etilgan bog‘

Bunday uslubdagi landshaft shakllantirish qadimgi Misr, Bobil, Yunoniston, Rim, Eron va Turon mamlakatlarida, o‘rta asrlarda esa Mova-rounnahr, Afg‘oniston, Hindiston, Eron, arab mamlakatlari, Ispaniya va Fransiyada keng rivoj topgan.

Samarqand va Hirotda Amir Temur va temuriylar davrida, Qobul va Shimoliy Hindistonda Bobur va boburiylar davrida keng qo‘llanilib takomillashtirilgan "Chorbog‘" uslubi ham aynan ana shu muntazam rejali geometrik tartibdagi uslublardir. Uning geografik shakllanishi issiq va quruq iqlimli, suv va namlik kamchil mintaqalarga xosdir. Bu uslub Islom mamlakatlari bog‘–park san’atida hozirda ham keng qo‘llanilib kelinmoqdaki, uning asosida qadimgi "Chorbog‘" uslubi yotadi.
Bunday uslubdagi landshaft shakllantirishning ikki turi mavjud: birinchisi–muntazam rejali hududining tekis bog‘–parklar, xiyobonlar, skverlar bo‘lsa, ikkinchi-muntazam rejaviy hududi pog‘onasimon bog‘-parklar va xiyobonlardir.
Erkin tabiat ko‘rinishidagi landshaft shakllantirish va ko‘ka-lamzorlashtirish uslubi esa tartibli muntazam uslubning teskarisi, ya’ni unda daraxt va butalar. gulzorlar, maydonlar, yo‘laklar va boshqa landshaft elemeitlari yovvoyi tabiatda qanday shakllangan va joylashgan bo‘lsa o‘shanday rejalashtirilishi ko‘zda tutiladi. Bu uslubda hamma narsa tabiiy, o‘simliklarning shakllari va joylashishi, tog‘u–toshlar ham, suv havzalari, me’moriy shakllar ham erkin, faqat ular inson zakovati va qo‘li bilan yaratilgan xolos. Bu uslubda ochiq, yarim ochiq va yopiq yashil maydonlar, erkin rejali maysazor va gulzorlar, tim soya o‘rmonzorlar, suv xavzalari, irmoqlar, qovariq ko‘priklar, toshloq bog‘larni qo‘llash odatiydir.
Bu uslubda ko‘plab Angliya bog‘lari, Xitoy va Yaponiya, Uzok Sharq, Amerika va Yevropa mamlakatlarining o‘rta asr va zamonaviy bog‘-parklari, qo‘riqxonalar va skverlari shakllantirilgan.
Bu uslubda uncha katta bo‘lmagan hududlarda ham erkin tabiatning turli ko‘rinishlari va peyzajlarini yaratish mumkin. Aylanma yo‘l, qirlar orqasidan yangicha yashil tabiat ko‘rinishlari, perspektivasi, maydonlar va aksentlar: alohida ekilgan xushqomat go‘zal daraxt, daraxtlar va butalar guruhidan tuzilgan landshaft kompozitsiyalari, hovuzlar, favvora va haykallarni ko‘rish mumkin. Daraxt va butalarni kuzab ularga sun’iy yashil shakllar berish bu uslubga xos emas, aksincha ular erkin va tabiiy ekilishi va o‘sishi zarur.