Landshaft arxitekturasining ilk shakllanish asoslari. Ob’ektiv va sub’ektiv omillar

Bog‘–park san’ati va landshaft arxitekturasining me’moriy-rejaviy va landshaft yechimlariga xos stillar

Azal–azaldan inson bilan tabiat orasidagi munosabatlarda, xususan axoli punktlarini ko‘kalamzorlashtirish va bog‘-park san’atida o‘ziga xos uslublar, landshaft kompozitsiyalari, an’analar va qurilmalar shakllantrilib va qo‘llanilib kelingan. Bu uslub va an’analarning asosiylari, ishonchlilari va amalda sinalganlari bog‘–park san’atining qoida va qonunlariga aylanib, bu sohadagi landshaft arxitekturasi fani va amaliyotining tarkibiy asoslarini tashkil qilgan.

Demak, zamonaviy landshaft arxitekturasi uzoq tarixdan shakllanib va rivojlanib kelayotgan bog‘–park san’atini, uning turli an’ana va uslublarini, landshaft qurilmalari va dizayn elementlarini o‘z ichiga oladi. Turli mintaqa va xalqlarda turlicha bo‘lgan madaniy–ma’rifiy, iqlimiy, ijtimoiy–iqtisodiy shart-sharoitlarda bu uslublar o‘sha mintaqalarga moslashib, takomillashib, o‘zgarib, yangilanib kelmoqda. Masalan, nafaqat odatiy gorizontal ko‘kalamzorlashtirish, balki tik (vertikal) ko‘kalamzor-lashtirish uslubi, daraxt va butalarni nafaqat tabiiy shakllarda o‘stirish, balki qirtichlab va kuzab ularga turli–tuman sun’iy yashil shakllar berish uslubi va hokazo.
Biroq, daraxt va butalarni, gulzorlarni landshaft shakllantirish va ekishda uzoq tarixdan bizgacha yetib kelgan va zamonaviy bog‘–park san’achi va landshaft arxitekturasida keng qo‘llanilib kelayotgan ikkita asosiy rejaviy uslub mavjud: birinchisi–tartibli muntazam (regulyar) uslub. Bu uslubni adabiyotlarda klassik, ya’ni mumtoz uslub, geometrik yoki fransuz uslubi deb ham yozishadi. Ikkinchisi–bu erkin, ya’ni tabiat ko‘rinishidagi uslub bo‘lib, uni adabiyotlarda landshaft yoki ingliz uslubi deb ham atashadi.
Landshaft arxitekturasidagi muntazam rejaviy uslub deganda bog‘–parklar, xiyobonlar, yo‘laklar, xududlarni ko‘kalamzorlashtirishda bir–biriga parallel va ko‘ndalang to‘g‘ri chiziqlar, ariqlar bo‘ylab o‘zaro simmetrik tarzda, tartibli reja asosida joylashtirilgan daraxt va butalar, gulzorlar, maydonlar, yo‘llar va landshaft qurilmalarining yaxlit kompozitsiyasi tushuniladi. Bu uslubda qo‘llanilayotgan daraxt va butalarga qirtishlab sun’iy yashil shakllar ham berilishi mumkin. Suv xavzalari, favvoralar va boshqa mo‘jaz me’moriy bog‘–park qurilmalari ham tartibli reja va shakllarda ishlanadi.