Laboratoriya mashg‘ulotlari

Dorivor o„simlik xom ashyosining qoldiq namligini aniqlash. 

Dorivor  o‗simlik  xom  ashyosida  ma‘lum  miqdor  qoldiq  namlik  bo‗lishi  katta 

axamiyatga  ega,  lekin  uning  miqdori  me‘yoriy  texnik  xujjatda  ko‗rsatilgan  miqdordan  ko‗p 

bo‗lishi mumkin emas. Agar qoldiq namlik me‘yoridan ko‗p bo‗lsa, o‗simlikdagi fermentlar 

ta‘sir  qiluvchi  moddalarni  parchalab,  gidrolizga  uchratish  kabi  xom  ashyoning  sifatini 

pasaytiruvchi  yoki  to‗la  yo‗qatuvchi  xollarni  keltirib  chiqaradi.  Bundan  tashqari  ortiqcha 

qoldiq  namlik  xom  ashyoni  chirishiga  va  mog‗or  bosishiga  sabab  bo‗ladi.  SHuning  uchun 

ham  dorivor  o‗simliklardan  tayyorlangan  xom  ashyoni  qurigandan  so‗ng  idishlarga  joylash, 

nam,  zax  bo‗lmagan  va  shamollatib  turish  imkoniyati  bor    joylarda  saqlash  maqsadga 

muvofiqdir.  SHu  bilan  bir  qatorda  xom  ashyoning  juda  ham  qurib  ketishiga  yo‗l  qo‗yib 

bo‗lmaydi. Aks holdaxom ashyo idishlarga joylash va qayta ishlash vaqtida maydalanib, sifati 

buziladi. 

Xar  bir  xom  ashyoning  qoldiq  namligi  shu  o‗simlik  uchun  belgilangan  MTH  da 

keltirilgan bo‗ladi. 

Xom ashyoning qoldiq namligi deganda uni doimiy og‗irlikkacha quritish jarayonidagi 

yo‗qotilgan gigroskopik namlik va uchuvchan moddalar miqdori tushuniladi. 

Xom  ashyoning  analitik  namunasi  taxminan  10  mm  qilib  maydalanadi  va  0,01  g 

aniqlikda  ikkita  tortma  (3  g  dan  5  g  gacha)  tortib  olinadi.  Olingan  xom  ashyo  oldindan 

quritilgan  va  qopqog‗i  bilan  tortilgan  byuksga  solinadi  va  100-105

o

S  gacha  qizdirilgan 

quritish  javoniga  qo‗yiladi.  Quritish  javonining  xarorati  yana  100-105

o

S  ga  etgandan  so‗ng 

quritish  vaqti  boshlangan  xisoblanadi.  Birinchitortish  ishlari  barglar,  o‗tlar,  gullar  uchun  2 

soatdan so‗ng, ildizlar, ildizpoyalar, mevalar, urug‗lar va po‗stloq uchun esa 3 soatdan so‗ng 

bajariladi.  Quritish  doimiy  og‗irlikkacha  olib  boriladi.  Oxirigi  ikkita  tortish  natijalari  30 

daqiqa  quritib,  30  daqiqa  eksikatorda  sovutilgandan  so‗ng  tortishdagi    farq  0,01  g  dan 

oshmasa, doimiy og‗irlikka erishilgan deb xisoblanadi. Ta‘sir qiluvchi moddalar yig‗indisi va 

kul miqdorini absolyut quruq xom ashyoga nisbatan  xisoblash uchun, namlik ta‘sir qiluvchi 

moddalar va kul miqdorini aniqlash maqsadida tortib olingan analitik namunadan 1-2 g (aniq 

---

31 

 

tortma)  olib,  yuqorida  ko‗rsatilgan  usul  bilan  bajariladi.  Bunda  oxirigi  ikki  tortishdagi  farq 

o‗zaro 0,0005 g dan oshmasligi lozim.  

Xom ashyoning namligi (X) foizlarda quyidagi tenglama bilan hisoblanadi: 

 , 

M-xom ashyoni quritishgacha bo‗lganmiqdorig; 

M

1

-xom ashyoni quritgandan keyingi miqdorig. 

Oxirigi natija qilib, ikki parallel tajribaning noldan keyingi ikkinchi xonagacha bo‗lgan 

aniqlik bilan xisoblangan o‗rtacha arifmetik birligi olinadi. Ikki parallel tajriba ostidagi ruxsat 

etilgan farq 0,5% dan oshmasligi kerak.