Laboratoriya mashg‘ulotlari

Ajratilgan vaqt-2 soat 

Maruzaning  maqsadi:  Talabalarga  qadoqlash  uchu  tayyorlanadigan  o‘ramlar,o‘ram 

turlari,dori vositalarini yorliqlash ham dori vositalarini tashish usullari bilan tanishtirish. 

  Qadoqlash  —  mahsulotni  (dori  moddasini)  tashqi  ta‘sirlardan  (tashqi  muhit, 

iflosliklar), jarohatlanish, yo‗qolishlardan himoya qilish vositasi  

 Qadoqlash elementlari 

  tara (asosiy qadoqlash elementi bo‗lib, maxsulotni joylashga mo‗ljallanadi);  

  Qo‗shimcha qadoqlash vositalari (qo‗shimcha qadoqlash elementi bo‗lib, maxsulotni 

mexanik ta‘sir himoyalash va tara mustahkamligini himoyalash uchun mo‗ljallanadi);  

  yorliqlash  (maxsulot xaqida  axborot  berishning  bir  turi  bo‗lib,  yo‗riqnoma,  varaqa, 

yorliq ko‗rinishida aks ettiriladi). 

Tara guruhlari 

  Ishlatilishiga ko‘ra tara va jixozlar 3 guruhgabo‘linadi: 

  Iste‘moldagi jihoz (so‗ng iiste‘molchi tayyor maxsulotni individual qo‗llashi uchun 

tayyorlangan),  u  o‗z  navbatida  birlamchi  (ichki)  –  maxsulotni  to‗g‗ridan  –  to‗g‗ri  o‗rab 

turuvchi va ikkilamchi (tashqi) – ya‘ni maxsulotni ishlatishdan oldin olib tashlanadigan, ichki 

tarani ximoya qiladigan qobiq.  

  Guruhlangan  tara  (qadoq),  maxsulotni  sotish  uchun  mo‗ljallangan  iste‘moldagi 

jixozlarni bir taraga birlashtirilgan gurux; 

---

18 

 

  Tashishga mo‗ljallangan tara (qadoq) —maxsulotni ichki va tashqi jixozini saqlashni 

ta‘minlovchi va tashishda qulaylik yaratadigan qobiq 

Qadoqlashfunksiyalari 

Qadoqlashquyidagivazifalarnibajaradi: 

  mahsulotni buzilishdan, noqulay tashqi ta‘sirlardan saqlash; 

  yuklarni  tashish,  otrish-tushirish,  omborxonaga  joylash  va  sotishning  ratsional 

birligini yaratishni ta‘minlaydi. 

  Marketing funksiyasini bajaradi 

Qadoqlash  funksiyasi  maxsulotni  ishlab  chiqaruvchidan  to    iste‘molchiga  etib 

kelguncha  davom  etadi.  Va  bu  funksiya  iste‘molchi  mahsulotni  qadoqdan  olib,  qadoqni 

tashlab yuborgandan so‗ng to‗htaydi.  

Qadoqlash turlari 

  Birlamchi  qadoqlar  ishlatiladigan  materialiga  ko‗ra,  uni  mexanik  barqarorligi  va 

mustaxkamligiga  qarab,  gurux  va  turlarga  bo‗linadi.  Xar  hil  dori  shakllari    uchun  GOST 

tomondan birlamchi qadoqlash va o‗rash material turlari belgilangan.  

Qattiq qadoqlash vositalari: 

  metalldanbirlamchi  tara  tayyorlashda:  banka,  probirkalar  (tabletka,  draje,  kukun, 

granula, kapsulalarni joylash uchun), aerozol ballonlari, tyubalar (surtma, pasta, linimentlarni 

joylash uchun) foydalaniladi; 

SHishadan: 

  banka,  probirka,  flakon,  butilka  (tabletka,  draje,  kukun,  granula,  kapsula,  surtma, 

pasta, liniment, ko‗z tomchilarini joylashda), ampulalar ishlab chiqarishda foydalaniladi; 

Polimerlardan 

  probirka,  stakan,  banka  (tabletka,  drajelarni  joylash  uchun)lar  ishlab  chiqarishda 

foydalaniladi; 

Yarim qattiq qadoqlash vositalari: 

  kartondan  korobka,  pachka  (plastir,  o‗simlik  xom  ashyolari)  ishlab  chiqarishda 

foydalaniladi; 

  polimerlardan 

  shprits-tyubiklar(in‘eksiya uchun ishlatiladigan dori shakllari uchun); 

  tyubik-kapelnitsalar(ko‗z tomchilarini joylash uchun); 

  Konturlar 

(shamchalarni 

joylash 

uchun)ishlab 

chiqarishda 

foydalaniladi);kombinirlanganmaterialdanshamcha,  tabletka,  draje,  kapsula,  poroshok, 

granula, o‗simlik maxsulotlarini konturli jixozlashda foydalaniladi. 

YUmshoq qadoqlash vositalari: 

  Polimerlar 

– 

poroshok, 

granula, 

plastirlarnijoylashuchunpaketlartaerlashuchunishlatiladi;  

  Qog‗ozo‗ramlar 

- 

draje, 

tabletka, 

dorivoro‗simliklarnijoylashuchunpaket, 

o‗ramlarnitayyorlashdaishlatiladi 

Birlamchitaravao‗ramlardorivositasinixossasi, 

ishlatilishi, 

miqdorigako‗radavlatstandartlari, farmakopeyamaqolasitalablarigabinoantanlanishilozim 

Birlamchi  tara va o‗ramlarni tayyorlashda ishlatiladigan materiallarga SSV tomonidan 

ishlatishga ruxsat berilgan bo‗lishi kerak 

  Dorivositasiningxarbirseriyasiuchununifizik-

kimyoviyxususiyatlarinixisobgaolganxoldaqadoqbirxilbo‗lishikerak: 

  yorug‗likka  ta‘sirchan  dori  vositalari  yorug‗lik  o‗tkazmaydigan  taraga  joylanishi 

kerak; 

  Uchuvchan,  gigroskopik,  engil  oksidlanuvchi  dori  vositalari  prokladkali  burama 

qopqoqli banka yoki flakonlarda saqlanishi kerak  

  Uchuvchan yoki hidli dori vositalari boshqa dori vositalaridan aloxida qadoqlanishi 

kerak; 

  Efir  moylari  saqlovchi  tabletka  dori  vositalari  probirkaga  joylashdan  oldin 

---

19 

 

parafinlangan qog‗ozga o‗raladi; 

Tabletka,  kapsula  va  drajelarni  taraga  joylashtirishda  probka  tagidan  tibbiyot 

gigroskopik paxtasi yoki viskoza lentasini amortizatorsifatidaqo‗yishruhsatetiladi   [1,3]. 

 Ampularni  qadoqlashda  amortizator  sifatida  tibbiyot  aligninini  ishlatish  mumkin.  Xar 

bir qadoqga ampulani ochish uchun maxsus moslama qo‗yilishi zarur.  

Dori  vositasi  solingan  iste‘mol  tarasi  gruppa  tarasi  –  ya‘ni  karton  karobkalarga 

joylashtirilishi  kerak.  Shisha  boshka,  probirga,  butilka,  aerozol  ballonlari,  alyumin  tubalarni 

termousadkali plenkalarga joylash mumkin.  

Agar  dori  vositasining  ikkilamchi  qadog‗i  bo‗lmasa,  unda  guruxli  qadoq  ichiga  teng 

miqdorda  ishlatilish  to‗g‗risidagi  yo‗riqnomasi  joylashtirilishi  kerak.  Kukunlarni  йadoйlash 

va  o‘rashda  Italiyaning  «Marchеsini  Group»  kompaniyasi  tomonidan  taklif  qilingan  bolib, 

sashе  pakеtchalarini  avtomatik  tarzda  massa  bilan  to‘ldirish  va  yopish  uchun  mo‘ljallangan 

bolib,  sashе  pakеtchalari  to‘rt  tomonlama,  issiй  usul  bilan  yopiladi.    Ishlab  chiqarish 

samaradorligi  daйiйasiga  600  donagacha.  Italiyaning  «Marchеsini  Group»  kompaniyasi 

tomonidan taklif йilingan ushbu avtomat birlamchi йadoйlami karton йutilarga joylash uchun 

mo‘ljallangan  bo‘lib,  gorizontal  tuzilishli,  yuйori  tеzlik  bilan  uzluksiz  ishlashga 

mo‘ljallangan.  Avtomatning  asosiy  ishchi  йismi  balon-konsol  konstruktsiyasiga  ega.  har  xil 

o‘lchamdagi  karton  qutilar  uchun  mo‘ljallangan.  Ishlab  chiqarish  samaradorligi  daqiqasiga 

200 quti. qutilarning o‘lchamlari quyidagicha: 

  «A» o‘lchamli quti — eni 25 mm dan 100 mm gacha; 

  «B» o‘lchamli quti — balandligi 15 mm dan 85 mm gacha; 

  «G» o‘lchamli quti — uzunligi 65 mm dan 150 mm gacha. 

Наг bir o‗ram operatsiyasi boshlanishidan oldin ishchi zona, qadoqlash yo‗llari, bosma 

mashinalari  va  boshqa  asbob-uskunalai  toza  ekanligi  va  moijallangan  operatsiyalarni  talab 

etmaydigan  har  xil  oldindan  ishlatilgan  preparatlar,  materiallar  yoki  huj-  jatlardan  xoliligini 

ta‘minlovchi  chora-tadbirlar  ko‗rilishi  kerak.  Qatorlarni  tozalash  tegishli  nazorat  ro'yxati 

asosida amalga oshirilishi zarur. 

Ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  nomi  va  seriya  raqami  har  bir  o‗rash  joyida  hamda 

yo‗lida yaqqol ko‗rsatilishi kerak. 

Barcha  ishlatilgan  o‗ram  materiallari  va  mahsulotlar  o‗rash  bo‗limiga  yetkazib 

berilganda  miqdori  va  chinligiga  nisbatan  hamda  o‗rash  yo‗riqnomasiga  mos  kelishi 

tekshirilishi kerak. 

Qadoqlash uchun tayyorlangan o‗ramlar toza bo‗lishi kerak. Ularning shisha parchasi va 

metall boiaklari kabilar bilan konta- minatsiyasining oldini olish va bartaraf qilish zarur. 

Odatda,  yorliqlash  qadoqlash  va  tiqinlashdan  keyin  iloji  boricha  tezroq  amalga 

oshirilishi  kerak.  Agar  bu  narsa  amalga  oshmasa,  chalkashliklar  va  xato  yorliqlashlar 

bo‗lmaganligini kafolatlovchi tegishli uslublarni amalga oshirish kerak. 

Alohida  texnologik  operatsiya  yoki  o‗rash  jarayonida  amalga  oshirilayotgan  har  bir 

shtamplash  operatsiyasi  (masalan,  seriya  raqamlari,  saqlash  muddati)  tekshirilishi  va 

bayonlashtirilishi  kerak.  Qo‗lda  shtamplashni  muntazam  tekshirib  borishga  e‘tibor  berish 

kerak. 

Kesilgan  yorliqlar  ishlatilganda  hamda  shtamplash  o‗rash  yo‗lidan  tashqarida  bo‗lgan 

hollarda alohida ehtiyotkorlik ko‗rish kerak. 

Adashib ketishning oldini olishda to‗p o‗ramdagi yorliqlarni ishlatish qirqim yorliqlarni 

ishlatishdan afzaldir. 

Barcha elektron kod o‗qigichlar, yorliq sanagichlar va shunga o‗xshash qurilmalarning 

to‗g‗ri ishlpyganligini kafolatlovchi tekshiruvlar o‗tkazib turilishi lozim.  

О‗rash materiallariga bosma yoki bosish orqali tushiriladigan ma‘lumotlar aniq bo‗lishi 

va yorug‗lik ta‘siriga hamda o‗chib ketishga chidamli boiishi kerak. 

0 ‗rash  yo

£

li  paytida  mahsulotni  nazorat  qilish  kamida  quyi-  dagilarni  tekshirishni  o‗z 

ichiga olishi kerak: 

a) o‗ramlarning umumiy tashqi ko‗rinishlari; 

---

20 

 

b) o‗ramlarning uyg‗un birligi; 

c)  mahsulotlar va o‗rash materiallarining tegishli turi ishlatiladi; 

d)  ishlatillgan shtamplashning to‗g‗riligi; 

I)  yo‗ldagi  nazorat  qurilmalar  ishlashining  to‗g‗riligi.  0 „rashga  olingan  namunalarni 

qayta joyiga qaytarmaslik kerak. 

Agar  mahsulot  o‗ralishida  kutilmagan  hollar  yuz  bersa,  unda  iuiiulay  mahsulot  vakil 

xodim  mahsus  nazorati,  izlanishlar  o‗tkazishi  ruxsati  bilan  yana  jarayonga  qaytarilishi 

mumkin. lekin operatsiyaning to‗liq bayonnomasi saqlab qo‗yilishi lozim. 

O‗ram  operatsiyasi  tugatilgach,  seriya  raqami  ko‗rsatilgan  barcha  r.lilaiilmagan  o‗ram 

materiallari yo‗q qilinishi va bu holat bayonomaga kiritilishi zarur. 

Kod 

(seriya 

raqami) 

qo‗yilmagan 

materiallarning 

omborxonaga 

tegishli 

hujjatlashtirilgan  uslublar  asosida  amalga  oshir  ishi    kerak.  Dori  vositalari  va  tibbiy 

buyumlarning  harakatini  aniqlovchi  barcha  hujjatlar  tegishli  mutasaddi  tashkilotlar  so‗rovi 

bo‗yicha taqdim etishga tayyor bo‗lishi kerak. 

Dori  vositalari  va  tibbiy  buyumlarni  qabul  qilish  hamda  jo‗natilishini  aks  ettiruvchi 

hujjatlar mahsulot haqida quyidagi axbo rotlarni o‗z ichiga olishi kerak: mahsulotning nomi, 

qabul  qilingan  yoki  yetkazib  berilgan  miqdori,  seriyasi/partiyasi,  ta‘minotchi,  ishlab 

chiqaruvchi  zavod  yoki  yuk  oluvchining  nomi  va  manzili,  litsenziyasi,  sertifikati, 

tayyorlangan  sanasi,  yaroqlilik  muddati,  saqlash  sharoiti,  tibbiy  buyum  mahsulotlari  uchun 

kafolatlangan majburiyatlari va boshqalar. 

Ushbu hisob dori vositalari va tibbiy buyumlarning istalgan seriya/partiyasiga nisbatan 

bajarilgan barcha harakatlar kuzatuvini amalga oshirishga sharoit yaratgan bo‘ishi kerak. 

Hujjatlar 0‗zbekiston Respublikasi qonunchiligi tomonidan maqullangan tartibga ko‗ra 

muddati tugamaguniga qadar to‗g‗ri ta‘minlovchi sharoitda bo‗lishi kerak. 

Hujjatlar qog‗oz yoki elektron holatda saqlanishi kerak. 

Yozma  uslublarda  dori  vositalari  va  tibbiy  buyumlarni    aks  ettirilgan  bo‗lishi  kerak. 

Mahsulotni olish va yetkazib  berilganligini tekshirish, ularning saqlanish  joyini tozalash (shu 

jumladan parazit va zararkunandalardan), saqlash sharoitini ro‗yhatdan o‘tkazish, zahiradagi 

mahsulotni  sotishga  mo‗ljallangan  tranzit  konteynerni  yetkazish  joylarida  mahsulot 

zaxirasining xavfsiz ligini taminlash, jumladan, xaridorlarning buyurtma bayonnomalari, dori  

vositalarini  qaytarish  va  tibbiy  buyumlarni,  qaytarib  olish  rejalari  va  h.k.  Bunday  uslublar 

sanasi ko‗rsatilgan holda sifat nazorati bilan  shug‗ullanuvchi shaxs tomonidan imzo qo‗yilib 

tasdiqlanishi kerak. 

Bayonnomalar  har  bir  ish  jarayoni  vaqtida  shunday  to‗ldirilishi,  unda  barcha  muhim 

harakat va hodisalarni kuzatish mumkin bo‗lsin. Bayonnomalar aniq va o‗qishga oson taqdim 

etilishi kerak. Ularni besh yildan kam boimagan muddatda saqlqsh shart. 

Bayonnomalarda sotuv va xarid borasidagi  barcha harakatlar, lumladan, xarid qilingan 

yoki  yetkazib  berilgan  sanasi,  qabul  qilingan  yoki  yuborilgan  dori  vositasining  nomi  va 

miqdori,  yetkazib  beruvchi  yoki  uni  qabul  qiluvchining nomi va shaxsiqayd  etilgan bo‗lishi 

kerak.  Ishlab  chiqaruvchi  va  distribitorlar  orasidagi  kelishuvda,  shuningdek,  o‗zaro 

distribyutorlar (dori vositalarini aholiga yetkazib berish huquqiga ega emas bundan mustasno) 

bayonnomalarda  dori  vositalarining    chiqishi  va  tayinlash  joyining  kuzatuvi  ta‘minlangan 

bo‗lishi  lozim, masalan, dori vositasini yetkazib beruvchi va qabul qiluv- 

lillarni aniqlash uchun seriya raqamlaridan foydalanish mumkin. 

Barcha materiallar va dori vositalari ularning sifatiga salbiy ta‘sir  ko‘rsattmaydigan va 

tashqi  omillar,  jumladan,  mikrob  kontaminlardan  ishonchli  himoyani  ta‘minlovchi  

o‗ramlarda saqlanishi muddati,barcha o‗ramlar material yoki dori vositasi nomi, ishlab 

Chiqaruvchi nomi va manzili, dori shakli va dozasi, yaroqlilik muddati, saqlash sharoiti, 

alohida  ehtiyotkorlik  chora-tadbirlar  (zarur  bo‗lganda)  ko‗rsatilgan  holda  aniq  yorliqlanishi 

lozim. Umumiy qabul qilingan qisqartma va nomlar yoki kodlarm ishlatish lozim.