Laboratoriya mashg’uloti

9. 
   – laboratoriya mashg’uloti
   

1. Oqsillar, proteinlar — hamma tirik mavjudotlar tarkibiga kiradigan murakkab, azot tutuvchi organik moddalar. O. tirik materiyaning tuzilishida, shuningdek, uning hayot faoliyatida muhim ahamiyatga ega. Hujayra tarkibida bir necha ming xil O. mavjud boʻlib, ularning har biri maʼlum bir vazifani bajaradi. Shuning uchun ular proteinlar (yun. protos — birinchi, eng muhim) deb ataladi. O. hujayra quruq vaznining 3/4 qismini tashkil etadi.

Maʼlumki, hamma organizmlarning O.i, ularning har xil biologik faolligidan katʼi nazar, bir xil 20 ta standart aminokislotadan tashkil topgan boʻlib, bu kislotalar alohida hech qanday biologik faollikka ega emas. Oqsil.ning birbiridan kimyoviy farqi, ulardagi aminokislotalarning ketma-ketligiga bogʻliq. Aminokislotalar oqsil tuzilmasining alifbosi boʻlib, ularni turli tartibda biriktirib, cheksiz sondagi ketma-ketliklarni, yaʼni cheksiz miqdordagi har xil oqsillarni olish mumkin. Mas, har bir tur organizmda bir necha ming xil Oqsil. mavjud boʻlib, ular turlarining soni 10 mln. atrofida. Matematik izlanishlar shuni koʻrsatadiki, 20 ta aminokislotadan hosil boʻlishi mumkin boʻlgan Oqsil. izomerlarining ogʻirligi Yer shari ogʻirligidan ogʻirroq boʻlar ekan.

Oqsillar. makromolekulalar boʻlib, ularning mol. Majmuasi bir necha mingdan bir necha mln.ga teng . Oqsillar. molekulasining qurilish ashyosi sifatida a-aminokislotalar xizmat qiladi. a-aminokislotaning bir uglerod atomiga (a-uglerod atomi) ami-noguruh va karboksil guruh birikadi.

Oqsillar murakkab tuzilishga ega bo’lgan yuqori molеkulali organik birikmadir. Ularning tarkibiga 20 xil aminokislota kiradi. Oqsillar tuzilishi jihatidan 2 guruhga bo’linadi:

1. Oddiy oqsillar, ular faqat aminokislotalardan tashkil topgan;

2. Murakkab oqsillar, ular oqsil va oqsil bo’lmagan qismlardan iborat.

Oqsillarning turli-tumanligi va ularning fizik-kimyoviy xossalari ularning tarkibiga kirgan aminokislotalarning xilma-xilligiga bog’liq. Murakkab oqsillarning tuzilishi

Oqsillar gidrolizlanganda aminokislotalar bilan bir qatorda prostеtik guruh dеb ataluvchi turli kimyoviy tarkibli moddalar hosil qiluvchi yuqori molеkulyar biologik polimеrlar murakkab oqsillar dеb ataladi. Prostеtik guruhning kimyoviy tarkibiga qarab murakkab oqsillar xromoprotеidlar – gеm va flavon saqlovchi, nuklеinoprotеidlar – nuklеin kislotalar saqlovchi, fosfoprotеidlar – fosfor kislota saqlovchi, glipoprotеidlar – karbon suv saqlovchi, lipoprotеidlar – yog’ saklovchi va mеtalloprotеidlar – mеtall saqlovchi oqsillariga misol bo’ladi.

2. Oqsillar hujayrada boshqa birikmalarga (kimyoviy komponentlarga) qaraganda ancha ko`p jarayonlarda xilma-xil vazifalarni bajaradilar. Hamma proteinlarning struktura elementlari bir xil aminokislotalardan iborat bo`lsa ham, ularning oqsil molekulasidagi nisbiy miqdorlari va joylanish o`rinlari turlichadir. Oqsillarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

1. Katalitik vazifasi – shu vaqtgacha kashf etilgan barcha biologik katalizatorlar – fermentlar oqsillardir. Bir hujayrada ularning soni 2000 dan ortiq. Bunday vazifa faqat oqsillar uchungina xosdir.

2. Oqsil gormonlar – bir qator ichki sekretsiya bezlarining mahsulotlari peptid va oqsil tabiatiga ega. Masalan insulin, o`sish gormoni va boshqalar.Ular hujayra ichida va butun organizmda moddalar almashinuvini boshqarib turadi.

3. Retseptorlik vazifasi – hujayra yuzasida va ichida har xil regulyatorlar (gormonlar, mediatorlar, siklik nukleotidlar) ning tanlab o`tkazishi.

4 – savol: Glisin

Alanin 

Valin

Leysin 

Izoleysin