Laboratoriya mashg’uloti. Xaritalarni matematik asosi. 1- topshiriq Kartografik proyeksiyalarni aniqlash Topshiriqdan maqsad

Konusli proeksiyalarni grafik usulda chizish (11-jad-val). Konusli proeksiyalarni chizish uchun avvalgilarga o‘xshab chiziladigan proeksiyaning masshtabi tanlanadi. Meridianlar va parallellar necha gradusdan o‘tkazilishi belgilanadi. Kartaning o‘rta meridiani va chiziladigan hududning chekka nuqtalari ol-dindan aniqlab qo‘yiladi. Biz sobiq Ittifoq kartasi uchun masshtabi 1:83 000 000 bulgan proeksiyani chizish haqida to‘xtaymiz.

Bizning misolimizda karta parallellari va meridianlari har 10° oraliqdan o‘tkaziladi, 100° li meridian – o‘rta meridian hisoblanib, sobiq Ittifoqning eng shimoliy, janubiy, sharqiy va janubiy chekka nuqtalari aniqlanadi. Proeksiya quyidagicha chiziladi.

Proeksiya chiziladigan qogozning yuqoriroq qismiga nuqta qo‘yilib (bu qutb, deb faraz qilinadi), undan pastga tomon tik chiziq, ya’ni o‘rta — 100° li meridian chizig‘i chiziladi va bu meridianga perpendikulyar qilib yuqoridagi nuqta orqali gori-zontal chiziq o‘tkaziladi.
O‘rta meridianning uzunligini aniqlash uchun globusda qutbdan 30° li parallelgacha bo‘lgan uzunlikni o‘lchab (chunki sobiq Ittifoq hududi deyarli 35° li parallelgacha cho‘zilgan), uni 0,6 ga (50 mln. (globus masshtabi) : 83 mln. = 0,6) ko‘paytiri-ladi, chiqqan son 79 mm — qutbdan 30° li parallelgacha bo‘lgan uzunlik bo‘ladi (1:50 mln.masshtabli globusda qutbdan 30° li parallelgacha bo‘lgan masofa 132 mm, uni 0,6 ga ko‘paytirilsa 79 mm bo‘ladi).
Keyin transportirni qutbga qo‘yib, 10° li burchaklar nuqta-lar bilan belgilab chiziladi va belgilangan nuqtalar qutb bilan birlashtirilib meridianlar hosil qilinadi. So‘ngra qutbni markaz qilib olib, sirkul bilan 80°, 70°, 60°, 50°, 40° va 30° li yoylar — parallellar o‘tkaziladi.
Bu parallellar har birining radiusini aniqlash uchun glo-busda har 10° li parallel oralig‘ini o‘lchab 0,6 ga ko‘paytiramiz. Sobiq Ittifoqning eng chekka nuqtalarini belgilab, shu nuqta-lar yaqinidan kartaning to‘rtburchakli ramkasi chiziladi.
Parallel va meridianlarning gradus qiymatlari yozilib, ramkadan tashqaridagi chiziqlar o‘chiriladi va globusdan geo-grafik ob’ektlar tushirilib, so‘ng karta jihozlanadi.