Лаборатория ишлари 1-лаборатория иши

Изотермик юмшатиш. Бу усулдан тўла юмшатиш мақсадларида фойдаланилади. Бунда эвтектоидгача бўлган пўлат заго­товкаларни Ас₃ критик хароратгача, эвтектоид ва эвтектоиддан кейинги пўлатларни эса Ас₁ критик хароратдан 30–50°С дан юқорироқ хароратгача қиздириб, шу хароратда маълум вақт сақлаб турилади, кейин кутилган мақсадга кўра, масалан, 600–700°С ли муҳитга ўтказиб, унда аустенит феррит билан цементит фазаларга тўла парчалангунча сақланади, сўнгра хавода совитилади.
Донадор перлит олиш мақсадида юмшатиш. Бу усулдан эвтектоиддан кейинги пўлат заготовкалардаги пластинка тарзидаги цементит донларини майда донли тузилишга ўтказиш учун фойдаланилади. Бунинг учун пўлат заготовкани Ac₁ кри­тик хароратдан бир оз юқорироқ хароратгача (750–760°С) қиздирилиб, шу хароратда маълум вақт сақланади, кейин печ билан бирга секин совитилади.
Маълумки, пўлат заготовкаларни Ас₁ критик хароратдан бир оз юқорироқ ҳароратда қиздирилганда перлит донлари аустенитга айланиб, цементит донлари сақланиб қолади. Бу пўлатларни шу ҳароратдаги ҳолатидан совитишда эса цемен­тит ва бегона бирикмаларнинг донлари қўшимча кристалланиш марказлари хосил қилиб, майда, донадор перлит тузилма олинади.
Нормаллаш. Пўлат заготовкаларнинг донлари майдаланиб бир текис тузилмали бўлиб қолади ва ички кучланишлардан ҳоли этилади. Бунинг учун пўлат заготовкаларни маркасига кўра Ас₃ ёки Ас_т критик хароратдан 30–50°С юқорироқ хароратгача қиздириб, шу хароратда маълум вақт сақлаб, кейин хавода совитилади. Пўлатларнинг маркаларига кўра бу ишловдан юмшатиш ёки тоблаш ўрнида фойдаланса ҳам бўлади.
Тоблаш. Бу усулдан конструкцион пўлатлардан тайёрланадиган тишли ғилдираклар, валлар, кулачоклар ва бошқаларнинг пухталигини, асбобсозлик пўлатлардан тайёрланаётган кескичларнинг кескирлигини кўтариб кам ейиладиган тиш мақсадида фойдаланилади. Бунинг учун эвтектоидгача бўлган пўлат заготовкалар Ас₃ критик ҳароратдан эвтектоид ва эвтектоиддан кейинги пўлатлар Ас₁ критик ҳароратдан 30–50°С юқорироқ температурада қиздирилиб, шу температурада маълум вақт сақланади, кейин критик тезлик (v_kp дан юқо­ри тезликда совитилади. Бунда аустенит феррит билин цементитга парчаланишга улгурмайди ва мартенсит деб аталувчи углеродга ўта тўйинган қаттиқ эритмага [Fe_a (С)] ўтади ҳамда унинг қаттиқлиги HRC ~ 62 га кўтарилади.
Агар аустенит ҳолатидаги пўлат заготовкани, масалан, мойда (секундига 80–100°С тезликда) совитилса, аустенит феррит билан цементитнинг жуда майда бўлган механик аралашмаларига парчаланиб, троостнт деб аталувчи тузилишга ўтади ва унинг қаттиқлиги HRC 40-45 га кўтарилади. Агар аустенит холатидаги пўлат заготовкаларни, масалан, қиздирилган мойда (секундига 50–70°С тезликда) совитсак, у троостит тузилишли доналарига нисбатан йирикроқ бўлган феррит билан цементитнинг механик аралашмасига парчаланиб, сорбит деб аталувчи тузилишга ўтади ва унинг қаттиқлиги HRC 30-35 кўтарилади.
Шуни қайд этиш зарурки, амалда кам углеродли (C<0,3%) пўлат заготовкалар тобланмайди, чунки, бу пўлатлар тоблаганда унинг мартенситга ўтиш температураси ўртача ва кўп углеродли пўлатларга қараганда анча юқорироқлиги сабабли совитишда аустенит феррит билан цементит фазаларга парча­ланиб кутилган мартенсит тузилма олинмайди. Маълумки, пўлат заготовкаларни тоблашда сирт қатлами ўзак қисмига қараганда тезроқ совиши натижасида фазалар ўзгариши оқибатида унда зўриқиш кучлари хосил бўлади. Агар у кучланишлар катта бўлса, заготовка тоб ташлаши ва ёрилиши мумкин. Шунинг учун тобланадиган заготовкаларни маркасига, шаклига ва ўлчамларига кўра тоблаш мухитига ва унга кай тарзда туширишга аҳамият бериш ҳам керак.