Laboratoriya ishini bajarish va rasmiylashtirish tartibi

2-rasm – raqamli sekundomer.
Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan asbob va materiallar

1. 
   “Tekis tezlanuvchan harakat” o‘quv-laboratoriya qurilmasining komplekti. Tavsifi yuqorida berilgan.
   
2. 
   Elektron (raqamli) sekundomer.
   

“Raqamli sekundomer” asbobi vaqt intervallarini o‘lchash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, sekundning mingdan bir ulushigacha qiymatni aniqlash imkonini beradi. Kvarsli generator sekundomerning vaqtni belgilovchi qurilmasi hisoblanadi. Kvars generatordan keladigan stabillashtirilgan chastota signali quyidagi funksiyalarni ta’minlovchi mikrokontrollerga keladi: tugmali ulagichlar va tashqi datchiklardan komanda signallarini qabul qilish; dasturdagi signallarni o‘rnatilgan ish rejimiga mos ravishda ishlab chiqish, ishlab chiqilgan natijalarni raqamli indikatsiya va svetodiod qurilmalariga uzatish. Rejimni tanlashning tegishli tugmasini bosish bilan talab qilinadigan ish rejimi o‘rnatiladi. Sekundomer beshta rejimda ishlaydi:

Rejim “1” sanoq boshidan yuzaga kelgan har bir impulsgacha vaqtni aniqlash imkonini beradi. Impulslarning maksimal soni: 6. «ВЫБОР» (TANLASH) tugmasini bosib har bir impulsgacha bo‘lgan vaqtni ko‘rish mumkin.

Rejim “2” ketma-ket impulslar orasidagi vaqt intervalini o‘lchash imkonini beradi. «ВЫБОР» (TANLASH) tugmasini bosganda bizni qiziqtiruvchi impulslar orasidagi vaqtni ko‘rish mumkin. Sanaladigan impulslarning maksimal qiymati: 6.

Rejim “3” sanoq boshidan yuzaga kelgan birinchi impulsgacha bo‘lgan vaqtni aniqlash imkonini beradi.

Rejim “4” sekundomerning standart rejimi.

Rejim “5” magnitni ulash rejimi.

3. 
   O‘lchov lentasi, o‘lchash qiymati – 1 mm.
   

Ishni bajarish tartibi

1. 
   Yo‘naltiruvchi yo‘lak bo‘ylab dastlabki holatga o‘rnatilgan aravachaning boshiga o’rnatilgan metall sterjen bilan D1; D2; D3; D4; D5; D6 datchiklar orasidagi masaofani o‘lchov lentasi yordamida o‘lchang.
   
2. 
   Olingan qiymatlarni 1-jadvalning bosib o‘tilgan masofa S grafasiga kiriting.
   
3. 
   Aravachaga 1000 gr (yoki 500 gr) massali yukni qo‘ying.
   
4. 
   Kapron ipning erkin uchiga 50 gr (yoki 100 gr) massali yukni mustahkamlang.
   
5. 
   Elektron sekundomerni yoqish, sekundomer 1-rejimda ishlayotganiga ishonch hosil qilish (o‘ng tomondagi chekka indikatordagi raqam), agar bunday bo‘lmasa, “РЕЖИМ” tugmasini bosib, 1-rejimni tanlang.
   
6. 
   Ipga mahkamlangan yukni o‘ng qo‘l bilan tutib turib, aravachani yo‘naltiruvchi yo‘lka bo‘ylab chap tomondagi chekka to‘siqqacha ko‘chiring va elektromagnitni yoqish uchun “СТОП” (TO’XTASH) tugmasini bosing.
   
7. 
   “СТАРТ” tugmasi bosilganda elektromagnit ishga tushadi, shundan so‘ng yukcha va aravacha harakatlana boshlaydilar, bir vaqtning o‘zida sekundomer ham ishga tushadi, tabloda esa raqamlar o‘zgara boshlaydi – vaqt o‘lchanadi.
   
8. 
   Aravacha to‘siqqacha yo‘lni bosib o‘tgach yo‘naltiruvchi yo‘lkaning oxiridagi sekundomer avtomatik tarzda o‘chadi.
   
9. 
   1-jadvalga S_1, S₂, S₃, S₄, S₅, S₆ yo‘llar uchun vaqt oralig‘ining qiymatlari sekundlarda kiritiladi. Sekundomer to‘xtagach, tabloda S₁ uchun vaqtning qiymati aks etadi, «ВЫБОР» (TANLASH) tugmasini ketma-ket bosib S₁ - S₆ uchun qiymatlarni yozing.
   
10. 
    So‘ngra 6-9 bandlarni takrorlab yana besh marta o‘lchashlarni o‘tkazing va qiymatlarini 1-jadvalga yozing.
    
11. 
    Jadvalga kiritilgan qiymatlar asosida tezlanishni (2) formula yordamida hisoblang va o‘rtacha qiymatini, xatoliklarni toping.
    
12. 
    Natijaviy tezlanishni ko‘rinishda yozing.
    

1-jadval

T/r

Si, m

Vaqt oralig‘i

,(s)

(m/s^2)

, (m/s^2)

, (m/s^2)

(m/s^2)

, (%)

,(s)

(s)

(s)

(s)

(s)

, (s)

1

2

3

4

5

6

O‘lchashlarni bajarib bo‘lgach sekundomerni o‘chiring.

Nazorat savollari

1. To’g’ri chiziqli harakat qanday fizik kattaliklar bilan xarakterlanadi?

2. Harakat tezligi nima?

3. Qanday harakat tekis va tekis o’zgaruvchan bo’ladi?

4. Tezlanish nima? Qachon jism tezlanish bilan harakatlanadi?

5. Tekis tezlanuvchan harakat uchun bosib o‘tilgan yo‘lning vaqtga bog‘liqlik grafiklarini chizing va tushuntiring.

a) boshlang‘ich tezlikka ega bo‘lmagan;

b) boshlang‘ich tezlikka ega;

c) tekis sekinlanuvchan harakat uchun yo‘l grafigini chizing va izohlang.

6. Egri chiziqli harakatda qanday tezlanishlar bo’ladi? Ularning vektor yo’nalishlari qanday. Normal va tangensial tezlanishlar tezlikning qanday o’zgarishidan paydo bo’ladi?

7. Radius vektor nima? Radius vektor bilan moddiy nuqtaning tezligi va tezlanishi qanday ifodalar bilan bog’langan?