Laboratoriya ishi №22 KimYOviy muvozanat

Laboratoriya ishi № 42

Oltingugurt (VI) oksidining olinishi

(tajribani mo‘rili shkafda o‘tkazing)

a) Oltingugurt (VI) oksidini kontakt usulida olinishi. SO₂ bilan quruq bankani to‘ldiring. To‘ldirganingizdan so‘ng havo kirishi uchun bankani bir oz qiyshaytiring va qopqog‘ini yopib 2-3 marta to‘nkaring (nima uchun?). Temir qoshiqda platinalangan asbestni qizdiring va banka qopqog‘ini ochib unga tezda tushiring. Platinalangan asbest atrofida oq tutun hosil bo‘lishini ko‘zating. Bu reaksiyada platina qanday rol o‘ynaydi? Reaksiya tenglamasini yozing.

b) SO₂ ni nitrat kislotasi bilan oksidlanganida sulfat kislotasini hosil bo‘lishi. Bankani SO₂ bilan to‘ldiring va unga konsentrlangan nitrat kislotasi bilan ho‘llangan shisha tayoqchani tushiring. Tuman hosil bo‘lishini va rangsiz nitrozilsulfat kislotasining NOHSO₄ (shisha tayoqchada) kristallari hosil bo‘lishini kuzating. Kristallarni ozroq suvi bo‘lgan probirkaga yuvib tushiring va hosil bo‘lgan eritmaga ozroq BaCl₂ eritmasidan quying. Nimani kuzatdingiz? NOHSO₄, sulfat kislota hosil bo‘lishi va uni aniqlash reaksiyalarini yozing.

Sulfat kislotaning xossalari

(2 a), v), g) va d) tajribalarni mo‘rili shkafda o‘tkazing)

a) Konsentrlangan sulfat kislotasini metallmaslar bilan reaksiyasi.

Chinni idishda ehtiyotlik bilan qizdirib kons. sulfat kislota va metallmaslar orasida reaksiya o‘tkazing: birinchisida oltingugurt, ikkinchisida ko‘mir bilan. Ehtiyotlik bilan qanday gaz chiqayotganini xididan aniqlang. Reaksiya tenglamalarini yozing. Bu reaksiyalarda kons. sulfat kislotasi qanday xossalarni namoyon qiladi.

b) Suyultirilgan sulfat kislotani metallarga ta’siri. O‘qituvchidan metall namunalaridan (mis, rux, temir, alyuminiy va b.) oling. Ularni metallarning aktivlik qatoridagi o‘rniga ko‘ra suyultirilgan H₂SO₄ bilan reaksiyaga kirishishi haqida mulohaza qiling. Tajriba yo‘li bilan suyul. 2n H₂SO₄ hamma olgan metallaringiz bilan reaksiyaga kirishishi yoki kirishmasligini isbotlang.

Reaksiya turli tezliklarda sodir bo‘lishiga e’tibor bering va standart elektrod potensiallar qiymatidan foydalanib olingan natijalarni izohlang. Reaksiya natijasida qanday gaz chiqishini tajribada isbotlang. Reaksiya tenglamasini molekulyar va ionli ko‘rinishlarda yozing. Bu reaksiyalarda qaysi ion oksidlovchi vazifasini o‘taydi?

v) Konsentrlangan sulfat kislotasini metallarga ta’siri

1) Probirkada kuchsiz qizdirib mis bilan kons. sulfat kislotasi orasida reaksiya o‘tkazing. Ehtiyotlik bilan xididan qanday gaz ajralayotganini aniqlang.

Tajribadan so‘ng probirkani sovitib eritmadan 2-3 ml boshqa probirkaga quying, 5-6 ml suv solib chayqating. Eritma rangini aniqlang va eritmada qanday ion borligiga e’tibor bering. Mis bilan kons. sulfat kislotasi orasidagi reaksiya tenglamasini yozing.

2) Konsentrlangan sulfat kislotani ruxga ta’sir ettiring. Probirkani bir oz qizdiring. Qanday gaz chiqayotganini ehtiyotlik bilan xididan aniqlang. Qizdirishni davom ettiring. Eritmani loyqalanishini kuzating va sababini tushuntiring. Qo‘rg‘oshin tuzi bilan namlangan filtr qog‘oz yordamida yoki ehtiyotlik bilan xididan vodorod sulfid ajralayotganini aniqlang.

Rux bilan konsentrlangan sulfat kislotasi orasidagi reaksiyani sulfat kislotasining qaytarilishi mahsulotlarini turlichaligiga e’tibor berib yozing. Elektronlarning o‘tish sxemasini keltiring va koeffitsientlar tanlaganingizni tushuntiring.

Rux bilan misning kons. sulfat kislotasi bilan reatsiyasidagi farqni standart elektrod potensiallari qiymatlarini o‘zaro solishtirib tushuntiring.

Bu reaksiyalarni metallarni suyultirilgan sulfat kislotasi bilan reaksiyasidan prinsipial farqi nimadan iborat?

g) Sulfat kislotasini degidratlash xossasi.

1. 
   Sulfat kislotasining kletchatkaga ta’siri.
   

Sulfat kislotasining (1:1) eritmasi bilan shisha tayoqchani namlang va filtr qog‘ozga nimanidir yozing va gaz alangasida quriting. Kletchatkaning umumiy formulasi (S₆N₁₀O₅)_x ekanligiga e’tibor berib, kuzatganinigizni izohlang.

2. 
   Sulfat kislotasini shakarga ta’siri.
   

Hajmi 100-150 ml bo‘lgan kimyoviy stakanga 10 g maydalangan shakar joylashtiring, 1 ml suv va 4-5 ml kons. H₂SO₄ quying. Bir xil massa hosil bo‘lgunga qadar shisha tayoqcha bilan aralashtiring va tayoqchani olmang. So‘ngra sodir bo‘layotgan xodisani kuzating. SHakarning formulasi C₁₂H₂₂O₁₁ ekanligini e’tiborga olib reaksiya tenglamasini yozing. CHiqayotgan gazlardan qaysi birini xididan bilsa bo‘ladi? Ehtiyot bo‘ling.

d) Sulfat kislotasini boshqa kislotalarning tuzlari bilan ta’sirlashishi. Laboratoriyada bor tuzlardan foydalanib, ularning qaysilari konsentrlangan sulfat kislotasi bilan reaksiyaga kirishishi mumkinligini aniqlang. Probirkaga ozroq qattiq tuzdan joylashtiring. Konsentrlangan sulfat kislotasidan qo‘shib, suv hammomida qizdiring. Ajralib chiqayotgan uchuvchan moddalarning rangiga va ehtiyotlik bilan xidiga e’tibor bering. Ho‘llangan indikator qog‘ozi bilan hosil bo‘lgan moddalarning xarakterini aniqlang. Reaksiya tenglamalarini yozing va izohlang.

SO₄^2- ioniga reaksiya

Tuzlarning eruvchanlik jadvalidan foydalanib qaysi kationlar SO₄^2- ionini aniqlashga qo‘llanishi mumkinligini aniqlang. Tegishli tajribalarni o‘tkazing, cho‘kmalarning rangiga va ko‘rinishiga e’tibor bering.

Reaksiya tenglamalarini molekulyar va ionli ko‘rinishda yozing. Hosil qilingan cho‘kmalarni HCl ga munosabatini tekshiring. HCl ning BaSO₃ va BaSO₄ ga ta’sirini solishtiring va tushuntiring.

Sulfatlarning termik barqarorligi

1. 
   Kichkina chinni idish yoki tigelga 1-2 g natriy gidrosulfat tuzidan soling va ehtiyotlik bilan qizdiring. Bunda qanday birikmalar hosil bo‘ladi? Reaksiya tenglamasini yozing.
   
2. 
   CHinni tigelning qopqog‘iga temir kuporosi kristallaridan bir nechtasini soling va oldiniga ularni qizdirting, so‘ngra kuchli qizdiring, kristallar tepasida suv bilan ho‘llangan lakmus qog‘ozini ushlab turing. Nimani kuzatdingiz? Reaksiya tenglamasini yozing.
   
3. 
   SHunga o‘xshash tajribani gips va glauber tuzi bilan o‘tkazing.
   

Tarkibida kislorodi bo‘lgan tuzlarning va ularga mos kislotalarning termik barqarorligining turlichaligi nimadan bog‘liq bo‘ladi?

Natriy tiosulfatning olinishi va xossalari

a) Natriy tiosulfatni olinishi.

Kolbada 10 g natriy sulfitni 20 ml suvda qizdirib eriting. Kolbaga 3-4 g spirt bilan ho‘llangan oltingugurt soling va aralashmani qaynaguncha qizdiring. Past olovda 10-15 min qaynatib (agar reaksiya tugagan bo‘lsa, muhit lakmusga ko‘ra neytral bo‘ladi), issiq eritmani reaksiyaga kirmagan oltingugurtdan filtrlab chinni kosachaga ajrating va suv hammomida kristallanish boshlangunga qadar bug‘lating. So‘ngra eritmani qor (muz) bilan soviting va cho‘kmaga tushgan kristallarni Byuxner voronkasida ajratib oling. Voronkani toza filtr qog‘ozga to‘nkaring va voronkani chertib kristallarni uning filtr qog‘ozi bilan yoping va kaftingiz bilan siqib eritmaning oxirgi tomchilarini yo‘qoting. So‘ngra kristallarni havoda 10-15 min qoldiring va vaqti-vaqti bilan shisha tayoqcha bilan aralashtirib turing. Agar kristallar quruq bo‘lsa, ular shisha tayoqchaga yopishmaydilar. Reaksiya tenglamasini yozing. Olingan quruq natriy tiosulfat kristallarini torting va reaksiya unumini foizda hisoblang. Olingan moddani b) tajriba uchun qo‘llash mumkin.

b) Natriy tiosulfatning qaytaruvchilik xossasi.

Ikkita natriy tiosulfat eritmasi solingan probirkaga qo‘shing: biriga xlorli suv, ikkinchisiga bromli suv. Eritmada SO₄^2- ioni borligini isbotlang. Ular qanday qilib hosil bo‘ladilar? Natriy tiosulfatni suv ishtirokida xlor va brom bilan reaksiya tenglamasini va elektron o‘tish sxemasini yozing.

Natriy tiosulfat eritmasiga ozroq kraxmal eritmasidan quying va ustiga tomchilatib yodli suv quying. Nima uchun yodning rangi yo‘qoladi? Natriy tiosulfat bilan yod orasidagi reaksiya tenglamasini natriy tetrationat Na₂S₄O₆ hosil bo‘lishini nazarga oligan holda yozing. Elektronlarning o‘tish sxemasini tuzing. Yodli suvni eritma hova rangga kirguncha quying. Olingan natijani izohlang.