Laboratoriya ishi №2 Yuklamasiz ishlayotgan elektr ta'minot liniyasini modellashtirish

---

LABORATORIYA ISHI № 2 
Yuklamasiz ishlayotgan elektr ta'minot liniyasini modellashtirish 
Ishning maqsadi: Yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyasining modelini 
yaratish va uning yuklamasiz ish rejimlarini o'rganish bo'yicha ko'nikmalarga ega 
bo'lish. 
Qisqacha nazariy ma'lumotlar 
Tarqatilgan parametr chizig'i - bu bir xil chiziq simlarining sig'imi va 
qarshiligi uning uzunligi bo'yicha teng ravishda taqsimlanadigan elektr uzatish 
liniyasi (TL). 
Parametrlari taqsimlangan elementlarni o'z ichiga olgan sxemalarni analitik 
hisoblash murakkab hisob-kitoblarni o'z ichiga oladi. 110 kV va undan yuqori 
kuchlanishli elektr uzatish liniyalarining ishlash rejimlarini o'rganayotganda 
ularning taqsimlangan sig'imini hisobga olish kerak, bu chiziqning katta uzunligi 
bilan elektr ta'minoti tizimidagi jarayonlarning rivojlanishiga sezilarli ta'sir 
ko'rsatishi mumkin. Shuning uchun, bunday kuchlanishli elektr uzatish liniyalarini 
hisoblashda qarshilik va o'tkazuvchanlik parametrlari bilan soddalashtirilgan 
sxemadan foydalaniladi. Umumiy shaklda elektr uzatish liniyalari uchun 
soddalashtirilgan P shaklidagi ekvivalent sxemasi shakl (1.1 rasm). 
2.1-rasm. Yuqori kuchlanishli elektr uzatish liniyasining ekvivalent sxemasi 
Ekvivalent zanjir (2.1-rasm) shuni ko'rsatadiki, liniyaning umumiy sig'im 
o'tkazuvchanligi B va aktiv o'tkazuvchanligi G ning yarmi boshida, qolgan yarmi 
esa zanjirning oxirida joylashgan. Umumiy aktiv R va induktiv X qarshiliklari 
ekvivalent zanjirning markazida joylashgan. 
Aktiv o'tkazuvchanlik G tojga faol quvvatni yo'qotish bilan, shuningdek, 
ozgina miqdorda - izolyatsiyaning faol o'tkazuvchanligi bilan belgilanadi. Hisob-
kitoblarda, qoida tariqasida, qochqin oqimlari e'tiborsiz qoldiriladi va korxona 
yo'qotishlarni ob-havo sharoitlarini hisobga olgan holda umumlashtirilgan 
xususiyatlarga ko'ra hisoblab chiqiladi, shuning uchun laboratoriya ishlarini 
bajarishda G nolga teng bo'ladi (2.2-rasm). 

---

2.2-rasm. Elektr uzatish liniyasining ekvivalent sxemasi aktiv o'tkazuvchanlikni hisobga 
olmaganda 
Adabiyotlarda o'tkazgichlarning solishtirma qarshiligi va o'tkazuvchanligi 
keltirilgan. Bunga asoslanib, umumiy qiymatlar elektr uzatish liniyasining uzunligi 
solishtirma qiymatlariga ko’paytmasidan aniqlanadi. 
2.2-rasmda taqsimlangan sig'imning mavjudligi, hatto yuklam bo'lmagan 
taqdirda ham, reaktiv quvvatlarning oqimini keltirib chiqaradi. 
Bunday holda, aylananing barcha elementlarida elektr uzatish liniyalarining 
oqimlari va kuchlanishlarini yuklamasiz holatda o'rganish juda katta qiziqish 
uyg'otadi. 
Yuklamasiz rejimda, liniyaning aktiv qarshiligi R orqali o'tadigan reaktiv 
quvvat oqimi, kuchlanishning pasayishiga olib keladi, bu ekvivalent zanjirdan (2.2-
rasm) va vektor diagrammasidan kelib chiqadi (2.3-rasm). X induktiv qarshilik 
borligi, u orqali tok o'tayotganda -jI
l
X kuchlanish pasayishini hosil qiladi. Ikkinchisi 
yuklamasiz rejimda liniya oxirida kuchlanishning oshishiga olib keladi. 
2.3-rasm. Elektr uzatish liniyasining yuklamasiz vektor diagrammasi 
Agar liniya uzunligi 100-500 km bo'lsa, unda kuchlanishning o'sishi 0,5-14% 
bo'lishi mumkin. Belgilangan kuchlanish darajasidan oshib ketishi elektr 

---

jihozlarining ishlashiga salbiy ta'sir qiladi, chunki bu izolyatsiya va elektr 
jihozlarining ishlash muddatini pasayishiga olib keladi va ba'zi hollarda elektr 
uzatish liniyasining turli tomonlarida turli xil kuchlanishlar hatto parallel ulangan 
generatorlarning sinxron ishlashidan chiqishiga olib kelishi mumkin. 
Ushbu hodisalarni bartaraf etish uchun uzoq masofali elektr uzatish liniyalarida 
induktiv reaktiv quvvat kompensatsiyasi amalga oshiriladi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, liniyaning reaktiv quvvat oqimi maksimal ish 
yuklamasining 25-30% gacha yetishi mumkin. Bunday yuqori va o'ta yuqori 
kuchlanishli liniyalarda ajratgichlar yordamida har qanday uzub-ulash ishlarini 
amalga oshirish taqiqlanadi, hattoki yuklamasiz holatda ham.