Laboratoriya ishi №1 Mavzu: Mathcad dasturi interfeysi xususiyatlari. Ishdan maqsad

1.Mashq. Misolni hisoblash:

7-rasmda ko’rsatilgandek ishchi oynaga ma’lumot kiritib natija olish.
2.Mashq. Matrisalar bilan ishlash(matrsa usulida tenglamani yechish )

A				B
13.47	-2.29	3.29	4.75	2.32
2.75	11.11	2.28	-0.75	4.75
0.28	6.25	-9.21	0.79	2.25
3.21	2.21	0.49	7.87	-3.41

Instrumentlar panelidan matrisa tanlab matrisani qiymatini kiriting. Ishchi muhitdaformulani kiriting.8-rasmda korsatilgandek.

Topshiriq: Quyidagi topshiriqlarni MathCad dasturida natija oling:

1			x = 1,426, y = -1,220, z = 3,5
2			x = 1,825, y = 18,225 z = -3,298
3	,		x = 0,335, y = 0,025
4	,		a = -0,5, b = 1,7, t = 0,44
5			a = 1,5, b = 15,5, x = -2,9
6		,	a = 16,5, b = 3,4,j = 0,61
7		,	a = 0,7, b = 0,05, x = 0,5
8		,	a = 1,1, b = 0,004,x = 0,2
9		,	m = 2, c = -1 t = 1,2, b = 0,7
10		,	a = 3,2 b = 17,5, x = -4,8
11		,	x = 1,4 y = -1,2, z = 3,05
12		,	x = 1,8, y = 18,2 z = -3,02
13		,	x = 0,303, y = 0,02
14		,	a = -0,05, b = 1,17 t = 0,24
15		,	a = 1,15, b = 15,05 x = -2,19

2- Tоpshiriq Quyidаgi matritsalarning determinantini hisоblаng.

Vаriаntlаr:

1
2
3
4
5

Nazorat savollari

1. 
   МathCad tizimida qaysi turdagi hisoblashlar bajariladi?
   
2. 
   МathCad tizimida funksiyani grafiga qaysi holatda amalga oshiriladi?
   
3. 
   МathCad tizimida matrisalar bilan ishlash usullari korsatilgan?
   
4. 
   МathCad tizimida tenglamalar qanday holatda ishlanadi?
   

Laboratoriya ishi № 2
Mavzu: Mathcad dasturida jarayonlar modellarini o`rganish.
Ishdan maqsad: Talabalarga MathCAD dasturida ishlash malakasini hosil qilishlari va MathCAD dasturida jarayon modellarini tuzish ketma ketligini ko’rsatish.
Dars jihozi: INTEL I3 tipidagi kompyuterlar.
Nazariy qism
Elektron qurilma va sxemalarda yuz berayotgan jarayonlarni matematik modellashtirish jarayonini MathCad dasturisiz amalga oshirib bo’lmaydi.Bunda xoh grafik tahlil bo’lsin xoh matematik jihatdan jarayonni yoritib berayotgan tenglamalar ustida ishlanayotgan bo’lsin, MathCad dasturining keng imkoniyatlari sababli kutilgan natijaga yetish mumkin bo’ladi.
Grafik soha – 3 asosiy turga bo’linadi:

• 
  ikki o’lchamli ,
  
• 
  uch o’lchamli,
  
• 
  qoyilgan grafik obrazlar.
  

Ikki o’lchamli va uch o’lchamli grafika MathCAD tizimida ozi qayta ishlangan malumotlardan tuziladi.
Quyida grafik formati muloqot oynasi qo`yilmalarini beramiz.

1.X-Y Axes – koordinata o`qini formatlash. Koordinata o`qiga setka, sonli

qiymatlarni grafikga belgilarni qo`yish va quyidagilarni o`rnatish mumkin:

• 
  LogScale – logarifmik masshtabda o`qga sonli qiymatlarni tasvirlash;
  
• 
  Grid Lines – chiziqqa setkalar qo`yish;
  
• 
  Numbered – koordinata o`qi bo`yicha sonlarni qo`yish;
  
• 
  Auto Scale – son qiymatlar chegarasini o`qda avtomatik tanlash;
  
• 
  Show Markers – grafikka belgi kiritish;
  
• 
  

2.Trace – funktsiya grafiklarini formatlash. Har bir funktsiya grafigini alohida
o`zgartish mumkin:

• 
  chiziq ko`rinishi (Solid – uzliksiz, Dot – punktir, Dash – shtrixli, Dadot – shtrixli punktir);
  
• 
  chiziq rangi (Color);
  
• 
  grafik tipi (Type) (Lines – chiziq, Points – nuqtali, Bar yoki SolidBar – ustunli, Step – pog`onali grafik va boshqa);
  
• 
  chiziq qalinligi (Weight);
  
• 
  simvol (Symbol) - grafikda hisoblangan qiymatlar uchun (aylana, krestik, to`g`ri burchak, romb).
  

3. Label – grafik maydoni sarlovhasi. Title (Sarlovha) maydoniga sarlovha matni kiritiladi.
4. Defaults – bu qo`yilma yordamida grafik ko`rinishga qaytish mumkin.

Dekort grafikani yaratish:

- x va y koordinatalar (2 o’lchovli) bo’yicha
- qutb bo’yicha
- yuza bo’yicha
- kontur bo’yicha
- 3 o’lchovli grafik bo’yicha
- vеktor bo’yicha
Kursorni ishchi hujjatni bo’sh joyiga ornatib..
Insert Graph  Х-У Plot, buyrug’ini tanlaymiz yoki Shift+@ tugmalar yeg’indisini tanlaymiz ,
Graph panelidagi tugmani orqali. Dekort grafikani shabloni hosil boladi.

1. 
   Mashq: y=sin t funktsiyaning grafigi chizilsin
   

• 
  X yoyi ostining o’rta belgisining tagida birinchi mustaqil o’zgaruvchini kiriting. Vergul belgisidan so’ng-ikkinchisini va 10 gacha, misol uchun t1,t2….
  
• 
  Y yoyining chap tomonidan birinchi mustaqil o’zgaruvchini vergul bilan kiriting va shu asosda qolganlarini ham kiritamiz va h.o. Misol uchun y1(t1), y2(t2),…..
  
• 
  Grafik muhitidan tashqariga sichqonchaning chap tugmasini bosing va siz grafikadan chiqasiz.
  
• 
  ikki o’lchamli grafikani tuzish 4-rasmda ko’rsatilgan.
  

4-rasm. Dekart koordinata tizimida grafik muhit.
MathCAD tizimida grafikani nuqtalar orqali tuzish mumkin.

• 
  Bu holatda 2ta ustun qiymati kiritiladi х va у va shu tekislikda shu ustunlar asnoda nuqtalar quriladi.
  
• 
  Ustunlar qiymati Matrix panelidagi matrisa rasmli belgini bosib beriladi.
  
• 
  Grafikani ozini olish uchun esa Graph panelidagi koordinatta o’qi tugmasini bosiladi.
  
• 
  Ramkada 2ta qora to’ldirilmagan to’g’ri burchak marker hosil bo’ladi.
  
• 
  Bitta markerga matrisa-usttunini nomi kiritiladi va u ordinatta oqi, qaysiki ОУ koordinatta oqiga qoyiladi.
  
• 
  Boshqa В другой (Pastgi) markerga boshqa ustuni nomi kiritiladi.keyinchalik enter tugmasi bosiladi.
  

Shuningdek uch o`lchamli grafik qurish uchun quyidagi protseduralarni bajarish kerak.
1.Ikki o`zgaruvchili funktsiya nomini keyin (:=) yuborish operatori va funktsiya ifodasini kiritish.
2.Grafik qurish kerak bo`lgan joyga kursor qo`yiladi.
3.Matematik panelining Graph (Grafik) panelidan Surface Plot (uch o`lchamli grafik) tugmasi bosiladi. Shu joyda uch o`lchamli grafik shabloni paydo bo`ladi.
4.Shablon maydonidan tashqarisida sichqoncha bosiladi va grafik quriladi,
Ikki o`zgaruvchili funktsiya bo`yicha grafik sirtini qurishni tez qilish maqsadida boshqa usul ham mavjud va u ayrim hollarda funktsiya sirtini tuzishda funktsiya massiv sonli qiymatlarini ishlatadi, masalan, 6-rasm chap tomon. Bunday grafikni qurish uchun quyidagi protseduralarni bajarish kerak.
1.Diskret o`zgaruvchilar yordamida ikki funktsiyaning o`zgaruvchisi uchun ham qiymatlarini kiritish.
2.Massiv kiritish. Uning elementlari funktsiya qiymatlari bo`lib, ular berilgan funktsiya argumentlari qiymatlaridan tashkil etiladi.
3.Kursor qaysi joyga grafik qurish kerak bo`lsa shu joyga qo`yiladi.
4.Grafik shabloniga funktsiya nomi kiritiladi.
5.Shablon maydonidan tashqarisida sichqoncha bosiladi va grafik quriladi,
Grafik formatini qayta o`zgartirish va unga ranglar berish uchun grafik maydonini ikki marta tez-tez sichqonchani ko`rsatib bosish va ochilgan muloqot oynasidan kerakli o`zgarishlarni qilish kerak. Bu o`zgartirishlar muloqot oynasi 7-rasmda berilgan.

6-rasm. Ikki o`zgaruvchili funktsiya grafigini qurish.
Bunda: