Laboratoriya ish №1 I guruh kationlarining analitik

1-Jadval

Reagentlar	Kationlar
	Na^+	K^+	NH4^+
1	2	3	4
Zn(UO2)3(CH3COO)8	NaZn(UO2)3(CH3COO)9 Sariq cho‘kma
K[Sb(OH)6]	Na[Sb(OH)6] Oq choֹ‘kma	-	-
Na3[Co(NO2)6]	-	K2Na[Co(NO2)6] Sariq cho‘kma	(NH4)2Na[Co(NO2)6] Sariq cho‘kma
Na2Pb[Cu(NO2)6]	-	K2Pb[Cu(NO2)6] qora choֹ‘kma	(NH4)2Pb[Cu(NO2)6] qora choֹ‘kma
КОН, NaOH	-	-	Isitish bilan NH3 ajralib chiqadi
K2[HgI4] va КОН Nessler reaktivi	-	-	[Hg2N]J  H2O qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma
Alanganing bo‘yalishi	Sariq	Och binafsha	-
Qizdirilganda	Qiyin uchuvchan	Qiyin uchuvchan	Parchalanadi

NH₄⁺ kationlari K⁺ ionlarini aniqlashga halaqit beradi.

Nazorat eritmasi

I guruh kationlari aralashmasining tahlili
Nazorat eritmasi probirka yoki shisha idishda berilishi mumkin. Eritma yaxshilab aralashtirilib, 2 qismga bo‘linadi: birinchi qismdan tahlil bajariladi, ikkinchisi nazorat uchun olib qo‘yiladi. 1-jadval asosida tahlil ammoniy ionlarini xususiy reak­siyalari bilan aniqlashdan boshlanadi. Ikkilanish bo‘lganda “nazo­rat tajriba”si o‘tkaziladi, ya’ni aniqlanuvchi ion bilan ayni reak­siya o‘tkazilib, natijalar solishtiriladi. Tahlil jarayonida quyidagi shaklda tahlilnoma rasmiylashtiriladi:
I guruh kationlari aralashmasining sifat tahlili
1. Nazorat eritmasining tashqi ko‘rinishi. Eritmaning tiniqligi, rangi.

2. Kationlarni ochish va uni aniqlashda ishlatiladigan reagent, reaksiya sharoiti, kuzatish natijasi va kationlar bor yoki yo‘qligi to‘g‘risidagi xulosa.

Kation topilgandan keyin uni ion holatdagi reaksiya tenglama­sini yоzish.

3. Umumiy xulosa.

4. Tahlil tugatilgandan keyin sana va talabaning imzosi qo‘yi­ladi.

5. O‘qituvchining imzosi.

NH₄⁺ ionini kasrli usulda ochish

2–3 tomchi tekshiriluvchi eritma forfor kosachasiga solinadi va 3–5 tomchi ishqor qo‘shiladi. Stakancha tubiga ho‘l lakmus yoki fenolftaleinli filtr qog‘ozi joylashtirilib, farfor kosachaga to‘nkarib qo‘yiladi, suv hammomida isitiladi. Indikator rangini o‘zgarishi - lakmusni ko‘karishi, fenolftaleinni qizarishi NH₄⁺ ioni borligiga dalil bo‘ladi.

NH₄⁺ ni yo‘qotish

1-usul: ammoniy tuzlarini termik parchalash: 15–20 tomchi dastlabki eritma quruq qoldiq qolguncha mikrotigelda parlatiladi. Qoldiq 5–10 min. davomida qizdirilib sovitilgandan so‘ng, 8–10 tomchi distillangan suv qo‘shib eritiladi. NH₄⁺ ionlarini yo‘qotish to‘liq bo‘lganligini tekshirish uchun eritmadan buyum oynasiga 1–2 tomchi tomiziladi, stakancha tubiga Nessler reaktivi shim­di­rilgan qog‘oz joylashtirilib fosfor kosachaga to‘nkarib qo‘yiladi. Agar, qizil-qo‘ng‘ir rangli cho‘kma hosil bo‘lsa, yuqori­da­gi ish yana takrorlanadi.

2-usul: ammoniy ionlarini formalin yordamida geksametilen­tet­ramin (urotropin)ga bog‘lash:

4 NH₃ + 6CH₂O=(CH₂)₆N₄+6H₂O

4NH₄⁺+4OH-+6CH₂O=(CH₂)₆N₄+10 H₂O

Reaksiyani bajarish:

2–3 tomchi tekshiriluvchi eritmaga teng hajmda 40% formal­degid va 1 tomchi fenolftaleindan qo‘shiladi. So‘ngra tomchilab Na₂CO₃ eritmasidan qo‘shiladi. Eritmaning rangi qizil rangga o‘tguncha (pH=9) 1–2 min. isitiladi, sirka kislotasi bilan rang yo‘qotib, neytrallanadi.

K+ kationini ochish

Eritmaning bir qismida K+ ionlari tegishli reagent vositasida aniqlanadi.

Na+ kationini aniqlash

Na+ ionlari kaliy geksagidroqsostibat yoki ruxuranilatsetat reagentlari bilan ochiladi.
NAZORAT SAVOLLARI

1. Analitik kimyo fani, uning maqsadi, vazifalari.

2. Analitik reaksiya, kasrli, tizimli, makro va mikro tahlil tu­shun­chalarini izohlang.

3. Ionlarning analitik tasnifining asosi nimalardan iborat?

4. Sifat tahlilining kislota-asos usulida guruh reagentlari sifatida qanday moddalar qo‘llaniladi, I guruh kationlarini ayting.

5. Maxsus, selektiv va guruh reagenti, reaksiyalarini ta’riflang.

6. Analitik reaksiya sezgirligi nima bilan tavsiflanadi. Aniq­lanish chegarasi, chegaraviy suyultirish, chegaraviy konsentratsiya nima?

7. Ammoniy nitrat va ammoniy xlorid tuzlarining termik parchalanishi reaksiya tenglamalarini yozing.

8. I guruh kationlariga umumiy tasnif bering

9. Na⁺, K⁺, NH₄⁺ ionlarini aniqlashda ishlatiladigan reagent­lar­ning nomlarini va formulalarini yozing.

10. Na+ ionini rux uranilatsetat bilan, K⁺ ionini kaliy geksa­nitro­­kobalat(III) bilan reaksiya tenglamalarini yozing. Nima uchun bu reaksiyalarni kuchli kislotali va ishqoriy muhitda olib boril­masligini tushuntiring.

11. Na⁺ ionini K[Sb(OH)₆] bilan reaksiyasini kuchli kislotali sharoitda olib borib bo‘ladimi? Javobingizni tegishli reaksiya tenglamalari bilan tasdiqlang.

12. I guruh kationlarini aniqlashdagi mikroqristalloskopik reaksiyalarini yozing?

13. Nessler reaktivining kimyoviy tarkibi nimalardan iborat?

14. I guruh kationlaridan qaysilari alanga rangini bo‘yaydi?

15. “Nazorat tajriba”si nima va u qanday bajariladi?

MUAMMOLI MASALALAR
1. Nima uchun ammoniy ioni ishtirokida kaliy va natriy ion­larini aniqlash mumkin emas?

2. Og‘ir metallarning tuzlari ishtirokida ammoniy ionlari qanday reaksiya bilan aniqlanadi? Reaksiya tenglamasini yozing.

3. Ammoniy ionlarini bog‘lash va yo‘qotishning qanday usul­larini bilasiz? Boradigan jarayonning reaksiya tengalamasini yozing.

4. I guruh aralashmasining tahlili qanday tartibda o‘tkaziladi? Reaksiya tenglamalarini yozing.

Реакцияларнинг иш дафтарида ёзилиши қуйидагича амалга оширилсин.

№	Ион	Реакция учун қўшилган реагент	Кузатилган натижа	Реакция тенгламаси	Хулоса
1	2	3	4	5	6
1	K+ (KCI yoki KNO3) 1–2 tomchi К^+ eritmasidan рН≈4-5	Natriy geksakobaltanitrit (III). Na3[Co(NO2)6]	Sariq rangli mayda kristallik cho‘kma hosil bo‘ldi.	Reaksiyaning molekulyar tenglamasi 2KCI+Na3[Co(NO2)6]=K2Na[Co(NO2)6]↓+2NaCI Reaksiyaning to’la ionli tenglamasi 2K^+2CI+3Na^++[Co(NO2)6]^3-=K2Na[Co(NO2)6](↓)+ 2Na^+ + CI^- Reaksiyaning qisqa ionli tenglamasi 2K^++Na^++[Co(NO2)6]^3-=K2Na[Co(NO2)6](↓)	Reaksiya oxirida probirka tagida tiniq sariq-rangli cho’kma hosil bo’ldi
a)	K2Na[Co(NO2)6]↓	2 н HCI eritmasidan 4 tomchi	Chokma eridi	K2Na[Co(NO2)6]↓+6HCI→6HNO2+CoCI3+NaCI+2KCI K2Na[Co(NO2)6]↓+6H^++ 6CI^-→ 6HNO2 +Co^3++ 3CI^-+ Na^+ + CI^-+2K^++ 2CI^- K2Na[Co(NO2)6]↓+6H^+→ 6HNO2 +Co^3++ Na^+ +2K^+ 2Co^3++2CI^-→2Co^2++CI2 2Co^3++2HNO2+H2O→2Co^2++ NO3^-+ 3H^+ 2HNO2→H2O+NO↑+NO2↑	Kuchli kislota ta’sirida cho’kma parchalanadi va yonaki reaksiyalar davom etadi
б)	K2Na[Co(NO2)6]↓	2 н NaOH eritmasidan 5 tomchi	Chokma to’q qo’ng’ir rangga kirdi	K2Na[Co(NO2)6]↓+3NaOH→Co(OH)3↓+4NaNO2+2KNO2 K2Na[Co(NO2)6]↓+3Na + 3OH^- + → Co(OH)3↓ + 4Na^++ 4NO2^-+2K^++ 2 NO2- K2Na[Co(NO2)6]↓+ 3OH^- +→ Co(OH)3↓ + 6NO2^-+2K^+	Reaksiya natijasida to’ qo’ng’ir chokma hosil bo’ldi
в)	K2Na[Co(NO2)6]↓	2 н СН3СООН eritmasidan 5 tomchi	O’zgarish kuzatilmadi	K2Na[Co(NO2)6]↓+ СН3СООН→X	Reaksiya bormadi
…..	……………….	………………	…………..	……………………………………………………..	………….

Изоҳ: Реакция тенгламаси жадвалда 5-вертикалда тўла молекуляр, тўла ионли ва қисқа ионли тенгламалари ҳолида ёзилади.