Laboratoriya №1 mavzu: Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash (6-soat) Mashg‘ulot maqsadi

Tuproqning ishqalanish xususiyatlari.
Tashqi ishqalanish kuchi reaktiv (passiv) kuch 
bo‘lib, tayanch sirtda yotuvchi jismni siljitishga intiluvchi aktiv tashqi kuch ta’sir etganda paydo 
bo‘ladi. Tashqi ishqalanish kuchi F o‘zini hosil qilgan tashqi aktiv kuchga teng va uning chekka 
qiymati fN dan oshib keta olmaydi. Bunda f – ishqalanish koeffitsienti, N – normal kuch. Demak 
ishqalanish kuchi
F
fN
Ntg



bunda φ – tashqi ishqalanish burchagi. 
Sochiluvchan tuproq zarralarining o‘zaro (ichki) ishqalanish koeffitsenti f
0 
ni tuproqning 
tabiiy nishablik burchagi φ
0
bilan ifodalash mumkin. 
0
0
tg
f


Paxtachilik zonasida tuproqning po‘latga ishqalanish koeffitsenti f = 0,6…0,7, ichki 
ishqalanish koeffitsienti f = 0,8…1,5. Bu qiymatlar uchun tuproq namligi 14...19%. 
Ishqalanishning ijobiy xususiyati shundaki, u mashina g‘ildiraklarining tuproq bilan 
tishlashish kuchini oshiradi, yetakchi g‘ildirakning shataksirashini kamaytiradi, energiya sarfi 
kamayadi. Ishqalanishning salbiy xususiyati shundaki, u tuproqqa ishlov beruvchi mashinalarning 
qarshiligini oshirib, energiyaning ortiqcha sarflanishiga sabab bo‘ladi, ishqalanuvchi sirtlarning 
jilvirlanib yeyilishini tezlashtiradi.