L. S. Karieva makroiqtisodiyot

2.6 Nominal va real YAIM. Narx indekslari 
Iqtisodiyotda mavjud bo‛lgan inflyatsiya jarayonlari YaIMni hisoblashni 
qiyinlashtiradi. Bu ko‛rsatkich dinamikasi bir vaqtning o‛zida ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlar miqdor va baho darajalarining o‛zgarishini ifodalaydi. 
Bu shuni bildiradiki, YaIM miqdoriga bir vaqtning o‛zida ham ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlarning fizik hajmi, ham baho darajasi o‛zgarishi ta’sir 
ko‛rsatadi.
Iqtisodiyotda doimiy inflyatsiya jarayonining mavjudligi makroiqtisodiy 
ko‛rsatkichlarni taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib qo‛yadi. Chunki, 
inflyatsiya iqtisodiyotning real holatini buzib ko‛rsatadi. Iqtisodiyotni tahlil qilish, 
muammolarni aniqlash hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qiyinlashtiradi. 
Bu vazifani bajarish uchun joriy baholarda hisoblangan nominal ko‛rsatkichlardan 
emas, balki taqqoslama (bazis) baholarda hisoblangan real ko‛rsatkichlardan 
foydalanish zarur. Ayrim yagona firmadan farqli o‛laroq milliy iqtisodiyotda juda 
ko‛p sonli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishi sababli ularning barchasini bir 
varakayiga taqqoslama baholarda hisoblash qiyin. Shu tufayli YaIM tarkibida katta 
ulushni tashkil etgan eng muhim tovarlar va xizmatlar bahosining o‛zgarishi 
koeffitsienti (baholar indeksi) hisoblab topilib olingan natija butun milliy 
iqtisodiyot uchun tadbiq etiladi.
Baholar indeksini yoki inflyatsiya darajasi
ni hisoblash uchun:
- deflyator (Paashe indeksi);
- iste’mol narxlari indeksi (Laspeyres indeksi);
- sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi lozim.
Deflyator ko‛rsatkichi
quyidagi formula bilan hisoblaganadi:
, 

---

37 
bu yerda: i – deflyatorni hisoblash uchun bozor savatiga kiritilgan tovarlar 
soni;
Qi1 – joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar yoki xizmatlar hajmi 
miqdori (Masalan 2 kg shakar, 2 dona ko‛ylak va h.k);
Pi1 – joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i — mahsulotning shu yilga bahosi;
Pi0 – joriy yilda bozor savatiga kiritilgan i – mahsulotning bazis yildagi bahosi.