L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

 
88 
Uchinchi gurux uchun tarqatma material.
Bundan 2700 yil ilgari Xorazmda 
yozilgan «Avesto» kitobida eramizdan oldingi II ming yillik oxiri va I ming yillik 
boshlarida ota-bobolarimizning sun’iy sug‘orish asosida dehqonchilik qilishi, yer 
unumdorligini oshirishi, tabiatni e’zozlash, asrash, chorvachilik bilan shug‘ullanish 
va uni ko‘paytirish sirlarini qanday bilganliklari haqida fikrlar bayon qilinadi. Bu ilk 
mehnat taqsimoti, dehqonchilik va chorvachilikni vujudga kelganligi xaqida 
fikrlarimizni boyitadi. 
«Avesto» kitobida natural-xo‘jalik yuritish va uning afzalliklari haqida 
to‘xtalishadi, uni afzalliklari keng targ‘ib qilinadi. Inson moddiy boyliklarni 
ko‘paytirishning asosiy manbai ekanligi ko‘rsatiladi. Bu ta’limot o‘z davri uchun juda 
to‘g‘ri ta’limot edi. Bu sharq dehqonchiligi, xo‘jalik yuritishi uchun qanday 
afzalliklarga ega ekanligini o‘z davri isbotlab berdi. Ko‘chmanchi xalqlarda boylik 
manbai bo‘lgan chorva mollarini saqlash, ko‘paytirish, semirtirish va sifatini 
yaxshilash yo‘llari ko‘rsatiladi. Uni behuda so‘yib yo‘qotish qoralanadi. Yaxshi 
yaylovlar izlab topish, uni e’zozlash chorva uchun yem-xashak xozirlash yaxshi 
faoliyat deb baholanadi.Sun’iy sug‘orish, dehqonchilikni yaxshilash, chorvani 
ko‘paytirish, va boshqa ishlar xokimiyat jipslashgan, kuchli bo‘lsa yaxshi bo‘ladi deb 
uqtiriladi.Kitobda chorvachilikni rivojlantirish, uni sifatini yaxshilashga e’tibor 
qaratiladi.Kitobda yaylovlarda «Erkin harakat» ta’minoti zarurligi va bunga kelishgan 
holda harakat qilinmasa o‘zaro to‘qnashuvlar va urushlar kelib chiqishi haqida fikr 
bildiriladi.Kitobda kelishib, shartlashib ish olib borish va unga amal qilish zarurligi, 
bir-birlariga moddiy yordam berib turish g‘oyasi targ‘ib qilinadi. 
«Avesto» kitobida jamiyatning sinflarga bo‘linayotganligi va jamiyatning 
ijtimoiy iqtisodiy axvolini ham bilib olamiz. Jumladan, urug‘ jamoalarining yemirilib 
dastlabki kastalarning paydo bo‘layotganligini, chorvadorlarni, dehqonlarni 
xunarmandlarni, harbiylarni asta-sekinlik bilan sinfiy jamiyatga o‘tayotganligini 
shuningdek, kitobda aholining yarim ko‘chmanchilik bilan shug‘ullanayotganligi, 
chorvachilikning og‘ir qo‘l mehnati asosida rivojlanganligini ham ko‘rish mumkin. 
Odamlarni yaxshi xayot kechirishga intilishlari zarurligi o‘ziga xos 
ifodalanadi. Masalan, yaxshi ovqat pishirish imkoni bo‘lsin, otlar pishqirib tursin, ot-
aravalar taxt bo‘lsin, odamlarning qorni to‘q bo‘lsin, zirovar giyoxlar to‘plab 
qo‘yilsin, omborlar taxt bo‘lsin … 
Asarda tabiiy ofatlarni bo‘lishi muqararligi va shuni e’tiborga olib yegulik, 
kiygulik narsalarni jamg‘arib qo‘yish zarurligi haqida ham yozilgan. Jumladan 
qurilish ishlariga ham e’tibor qaratilganligini ko‘ramiz. Jumladan, odamlar uchun 
Qo‘rg‘onlar va hayvonlar uchun molxonalar solinganini ko‘ramiz. 
Avestoni 3-bobi «Vendidot» bo‘lib unda dehqonlar mehnati ulug‘langan. 
Dehqonchilikni rivojlantirish uchun qaratilgan mehnat ulug‘langan. Yerlar sifatini 
yaxshilash, go‘ng berish, don, o‘t yetishtirish haqida fikr yuritiladi. Yerlarni 
sug‘orish, zaxini qochirish haqida yozilgan. G‘alla ekishga asosiy e’tibor qaratiladi. 
«Dehqonchiliksiz mo‘l-ko‘lchilik yo‘q» degan g‘oya oldinga surilgan. 

---

 
89 
Dehqonchilikni rivojlantirish bilan qashshoqlikni yo‘qotish lozim deb hisoblanadi. 
«Inson yerni tashlasa, unga ishlov bermasa odamlar o‘zgalar eshigi oldidagi gadoyga 
aylanadi» deb uqtiriladi. Asketizm (kam ovqat yeyish g‘oyasi) g‘oyasi qoralanadi. Bu 
inson kuch-qudratini yo‘qotadi, rahbarlik qilish, oilalar va xo‘jalikni rivojlantirishga 
ziyoni tegadi deb ko‘rsatilgan.