L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

Ikkinchi 
gurux 
uchun 
tarqatma 
material.
Keyns 
g‘oyalarning 
davomchilarini, ya’ni keynschilarni uch oqimga ajratish mumkin. 1. O‘ng va o‘ta 
reaksion oqim, agressiv monopolistlarning manfaatini himoya qilgan. qurollanish 
iqtisodiyotini fashistik yo‘l bilan tartibga solishni qo‘llaydi. Keyns kitoblari nemis 
tiliga darhol tarjima qilindi va Germaniya fashistlari tomonidan foydalanilgan. 
Fransiyada ham tartibga solinadigan kapitalizm tarafdorlari bo‘lib, ular o‘z 
nazariyalarini "dirijizm" deb ataganlar. 
2. Liberal oqim tarafdorlari monopoliya manfaatlarini ximoya etadi, ammo 
qurollanishni inkor etadi. 
3. So‘l keynschilik oqimi tarafdorlari milliy daromadni to‘g‘ri taqsimlash 
g‘oyasi bilan talab darajasiga samarali ta’sir etishga intiladi. Ingliz iqtisodchisi 
J.Robinson xonim kapital jamg‘arilishi (1956) kitobida bu g‘oya ifoda etilgan. 
Uningcha mexnat unumdorligining o‘sishi bilan ish haqining oshuvi yaratilgan 

---

 
132 
mahsulotlarni realizatsiya qilishga yordam beradi va texnika taraqqiyoyati 
rag‘batlantiradi. Bunda kasaba uyushmalarining roli katta bo‘lishi kerak. 
Uchinchi gurux uchun tarqatma material.
J.M.Keynsning «Ish Bilan bandlik, foiz 
va pulning umumiy nazariyasi» nomli asosiy asari 1936 yil Chop etildi. 
Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, J.M.Keynsning Ushbu asari 20-asr iqtisodiy fanida 
katta burilish yasadi va ko‘p jihatdan hozirgi davrda ham mamlakatlar iqtisodiy 
siyosatini ifodalaydi.
J.M.Keyns fikriga ko‘ra, inqiroz paytida davlat yalpi talabni pul-kredit va 
byudjet siyosati vositasi yordamida tartiblab turishi kerak. U, eng avvalo, xususiy 
investitsiyalarni 
rag‘batlantirishga asosiy e’tiborni qaratdi. Yalpi talabni 
rag‘batlantiruvchi vositalardan biri kambag‘allar, ya’ni jamg‘armaydiganlar uchun 
soliqlarni kamaytirish, boylar uchun esa soliq stavkasini oshirish (bu jamg‘armani 
kamaytiradi) taklif qilindi.
J.M.Keyns insonning psixologik moyilligini o‘rganib, uni daromad o‘zgarishi 
bilan bog‘laydi. Iste’mol o‘zgarishi bilan daromad o‘zgarishi o‘rtasidagi nisbatni 
iste’molga bo‘lgan me’yorli moyillik, deb ataydi va uni qo‘yidagi formula bilan 
ifodalaydi: 
MRS = delta S / delta Y 
Agar daromad o‘zgarsa, iste’mol ham shu yo‘nalishda o‘zgaradi, lekin iste’mol 
o‘zgarishi daromad o‘zgarishi darajasidan past bo‘ladi.
Iste’mol va umumiy daromad o‘rtasidagi nisbatni u iste’molga bo‘lgan o‘rtacha 
moyillik deb atadi: 
ARS = S / Y 
Shu bilan birga J.M.Keyns o‘z nazariyasida jamg‘armaga bo‘lgan moyillik 
tushunchasini ham ilgari surdi. 
MRS = delta S / delta Y, 
va
ARS = S/ Y 
Agar umumiy daromad oshsa, unda kishilar ushbu oshgan daromadning bir 
qismini iste’molga sarflasalar, ikkinchi qismini jamg‘aradilar, ya’ni 
Delta S + delta S = delta Y. 
Keyns jamg‘arma va investitsiya o‘rtasida bog‘liqlikni aniqlab, agar jamg‘arma 
bilan investitsiya o‘rtasida katta, sezilarli uzilish paydo bo‘lsa, u o‘z navbatida 
iqtisodiy inqirozga olib kelishini isbotlab berdi. Agar investitsiyalar jamg‘armalardan 
kam bo‘lsa, u holda yalpi talab taklifdan kam va milliy daromad kamaya boradi. Agar 
investitsiyalar jamg‘armalarga teng bo‘lsa, yalpi talab taklifga teng va milliy daromad 
darajasi o‘zgarmay qoladi.