Kvarklar va ularning xususiyatlari. Reja: I. Kirish

J  ¹₂ spinli zarralarga xosdir.

6. 
   Lepton zaryadi -L leptonlar uchun 1 ga, antileptonlar uchun esa - 1 ga teng. Elektron lepton zaryadi -Le, myuon lepton zaryadi - L va taon lepton zaryadi -L mavjud bо‘lib Le  L  L  L bо‘ladi
   

va lepton zaryadi saqlanishi har bir avlod leptonlar uchun alohida bajariladi.

7. 
   Barion zaryadi- V barionlar uchun 1 ga, antibarionlar uchun esa -1 ga teng. Barion va lepton zaryadlari additiv kvant sonlari hisoblanadi. Atom yadrolari uchun barion kvant soni yadroning massa soni A ga teng bо‘ladi.
   

8. 
   Izospin -T izomultipletni xarakterlaydi. Bu izomultipletdagi zarralar soni -N N2T1 kabi aniqlanadi.
   

J spinli zarrachaning spin holatlari ham 2J1 kabi aniqlangan. Izospin 0 dan 32 gacha qiymatlar qabul qilishi mumkin. Masalan,  va c zarralar uchun T, K, D, N va  zarralar uchun T1 va  hamda  zarralar uchun T ga teng.  izobar uchun T3 ga teng.

8. 
   Izospin proyeksiyasi -T3 -T dan T gacha bо‘lgan qiymatlarni qabul qiladi va zarralarning elektr zaryadini aniqlaydi. Neytron
   

uchun Т₃  ¹₂ , proton uchun Т₃  ¹₂ , pi-mezonlarga mos ravishda 1, 0, -1 mos keladi, ^ ,⁰ ,^ ,^  izobarlarga esa  ₂³ , ¹₂ , ¹₂ va

• 
  ³₂ mos keladi. Zarrachalarning elektr zaryadi q  T₃  ¹₂ B formula
  

bilan hisoblanishi mumkin.

10. 
    Qiziqlik kvant soni -S shunday kiritilganki, qiziq zarralarning elektr zaryadi Gell-Mann-Nishidjima munosabatini qanoatlantiradi, ya’ni
    

1

q  T₃  ₂ (B  S) _.

Shu о‘rinda qiziq zarralarga tо‘xtalib о‘tamiz, tajribalarda shu narsa ayon bо‘ladiki, ayrim zarralar qisqa vaqt maboynida, ya’ni 10^-23 - 10^-24 s davomida juft-juft hosil bо‘ladi va juda sekin10^-10 s davomida boshqa zarralarga parchalanadi. Demak, bu zarralar kuchli ta’sir natijasida hosil bо‘lib, kuchsiz ta’sir ostida parchalanadi. Bu hodisani tushuntirish uchun yangi kvant soni-qiziqlik va qiziq kvark-s fanga kiritildi. Demak, agar

• 
  ^ р к^  к^  п jarayonni qarasak, k^- va k^ mezonlar S-1 va
  

S1 qiziq kvant sonli zarralar bо‘lib,  ^ va  uchun S0. Qiziq zarralar kuchli ta’sir ostida faqat juft, kuchsiz ta’sirda esa toq holda ham hosil bо‘ladi. Bunday jarayonlarga keyinchalik yana qaytamiz.

11. 
    Giperzaryad -Y oddiy va qiziq zarralar uchun YBS kabi aniqlanadi. U holda yuqoridagi Gell-Mann-Nishidjima munosabati
    

1

^{q  T}3 ^ ₂ ^Y kabi yoziladi.

S- qiziqlik kvant soniga qaraganda giperzaryad hisoblashlarda ancha qulaydir.

12. 
    Maftunkorlik kvant soni- S qiziqlik kvant soni kabi fanga kiritilgan va u, d, s kvarklardan tuzilgan adronlar kabi, tо‘rtinchi kvark-c qatnashgan adronlarni xarakterlaydi. D-mezon va Lc-gipe-ronlar uchun S1, ularning antizarralari uchun esa S-1 ga teng. Adronlarning kvark strukturasini qaraganimizda bu hol yanada tushunarli bо‘ladi. Bu holda Gell-Mann-Nishidjima munosabati
    

1

^{q  T}3 ^ ₂ ^{(B  S  C)} kо‘rinishga keladi.
Giperzaryad esa Y  B  S  C kabi ifodalanadi.

13. 
    Zaryad juftligi - _с fazo juftligi _Р - ga о‘xshash bо‘lib, bu kvant soni zaryad qо‘shma operatori С - ta’sirida zarracha tо‘lqin
    

funksiyasi о‘zgarishini aniqlaydi. С -zaryad qо‘shma operatori zarracha tо‘lqin funksiyasini unga mos antizarracha tо‘lqin funksiyasiga almashtiradi.

_^~

СХ Х
Bu yerda X-zarrachani (yoki uning tо‘lqin funksiyasini) belgilaydi. С - operatori ermit operatordir, ya’ni unga qо‘shma operator - С^ С operatorga teng

_СС^_.

Ma’lumki, fizikada ermit operatori biror fizik kattalikni

ifodalaydi. Shu sababli, о‘lchashda С operatorining xususiy
qiymatlaridan biri _с ga ega bо‘lishimiz mumkin.
Ya’ni

СХ _СХ_,
bu yerda

_с ‒ kvant soni zarrachaning zaryad juftligi deb ataladi.

	2	2	 1 bо‘ladi.
С  1 bо‘lgani uchun с

Shu sababli, fazoviy juftlik - _Р kabi _с 1 yoki _с 1 bo‘ladi. Barcha zarralar ham aniq zaryad juftligiga ega emas. Haqiqiy neytral zarralar, ya’ni о‘zining antizarrasi bilan mos tushadigan zarralar aniq zaryad juftligiga egadir. Bunday zarralarga

-foton, ⁰-mezon, ⁰-mezon, ⁰ va ⁰-rezonanslar va hali tajribada tasdiqlanmagan G-graviton kiradi. Bu zarrachalarning barcha «zaryad» kvant sonlari (L, B, T3, S, C, Y) q 0 ga teng. Masalan,

_с( ) 1
chunki  ⁰     dan
_С(⁰) 1, _с(⁰)  _с( )_с( )  (1)(1) 1
Shu bilan birga pozitron, ya’ni e^ va e^- dan tuzilgan neytral «atom» ma’lum zaryad juftligiga ega.

14. 
    Har bir zarracha о‘rtacha yashash vaqti  bilan ham xarakterlanadi. Zarrachaning yashash vaqti seknudlarda ifodalanadi. Odatda rezonanslar yashash vaqti energetik birliklarda о‘lchanuvchi G-parchalanish kengliklarida ham ifodalanadi. Nostabil zarracha parchalanish kanallari, odatda % larda ifodalanadi va jadvallarda keltiriladi.