Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

3 soniyalik fakt
 
Ichki organlarning 
MRT vositasida 
olingan tasvirlarini 
mufassal o‘rganish 
amaliyoti tibbiyot 
sohasida ko‘plab 
kasalliklarni 
davolashda tub ijobiy 
burilishlar yasab berdi.
Aloqador mavzular: 
 

Kvant spini
 
(35-sahifa) 

O‘ta o‘tkazgichlar
 
(127-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
MRTning «funksional 
MRT», yoki, qisqacha, 
fMRT deb 
nomlanadigan turi 
inson u yoki, bu 
harakatni 
bajarayotganda, 
masalan, tasvirni 
ko‘rayotganda, yoki, 
qo‘li bilan qaynoq 
narsani ushlayotganda 
bosh miyaning faolligi 
qay tarzda o‘zgarishini 
o‘rganish imkonini 
beradi. Neyrojarrohlar 
fMRT orqali bosh 
miyada o‘tkaziladigan 
jarrohlik amaliyoti 
uchun reja ishlab 
chiqadilar. Ya’ni, 
masalan, bosh miyadagi 
o‘simtani olib tashlash 
jarayonida miyaning 
zaruriy muhim 
qismlarini zararlab 
qo‘ymaslik uchun 
fMRT orqali operatsiya 
rejasi ishlab chiqiladi. 
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Xayke 
Kammerling-
Onnes 
(1853-1926) 
Golland fizigi 
Pol Loterbur 
(1929-2007) 
Piter Mensfild 
(1933) 
Magnit-rezonans 
tomografi – MRTni 
ixtiro qilganliklari 
uchun 2003-yilgi Nobel 
mukofotiga sazovor 
bo‘lgan olimlar
 
MRT - kuchli magnit 
maydoni va 
radioto‘lqinlar 
ta’sirida vodorod 
atomi protonlarining 
o‘z spinini 
o‘zgartirishiga 
asoslanib, odam ichki 
a’zolarining tasvirini 
hosil qiladi.

---

---

Jozefson kontakti
1962-yilda Brayan Jozefson tomonidan, o‘ta
o‘tkazgichda qarshiliksiz harakatlanayotgan va 
o‘zaro bog‘langan elektronlar juftligi, ya’ni, Kuper 
juftligi – ikkita o‘tkazgich orasidagi dielektrik to‘siq, 
ya’ni, tok o‘tkazmaydigan material orqali ham 
tunnellanib o‘tib ketishi mumkinligi haqidagi g‘oyani 
taklif qildi. Albatta, bu paytda, mazkur fizik jarayon 
olimlarga allaqachon ma’lum edi. Lekin, xona 
haroratida 
ham 
to‘siqni 
yengib 
o‘tib bir 
o‘tkazgichdan boshqasiga o‘tib keta oladigan 
elektronlardan farqli o‘laroq, Kuper juftligi uchun 
to‘siqni yengib o‘tishda magnit maydoni zarur 
bo‘lmaydi. O‘ta o‘tkazgichlardagi barcha Kuper 
juftliklari aynan bitta to‘lqin funksiyasiga ega bo‘ladi 
va dielektrik to‘siqning har ikki tarafidagi to‘lqin 
funksiyasi fazalari farqi ushbu juftlikni to‘siq orqali 
spontan tunnellanishga majbur qiladi. Lekin, agar 
shunda, o‘tkazgichlar orasida kuchlanish hosil 
qilinsa, unda Jozefson toki juda yuqori chastotali 
tebranma tokka aylanadi. Tebranishlarni esa, 
kuchlanishdan ko‘ra kattaroq aniqlik bilan o‘lchash 
mumkin. Jozefson kontaktlarining aynan ushbu 
xossasidan o‘ta katta favqulodda aniqlikdagi 
voltmetrlarda foydalaniladi. Agar, Jozefson kontakti 
yopiq zanjir ichida joylashgan bo‘lsa, undagi 
kuchlanishning o‘zgarishida va tebranma tok hosil 
bo‘lishida hatto juda past, o‘ta sust magnit maydoni 
ham ta’sir qiladi. Bunday kontaktlar qo‘llanadigan 
uskunalarini xalqaro ilmiy manbalarda SQUID, 
o‘zbekchada esa O‘O‘KI deyiladi. Bu – o‘ta 
o‘tkazgichli kvant interferometri degan so‘zning bosh 
harflaridan yasalgan akronimdir. SQUID orqali hatto 
inson bosh miyasi neyronlari hosil qilayotgan o‘ta 
past kuchlanishli, ilg‘ash mushkul bo‘lgan darajadagi 
sust magnit maydonini ham qayd qilish va o‘rganish 
mumkin.