Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Agar kvant sistemasiga 
juda tez-tez nazar 
tashlansa, u hech qachon 
o‘z holatini 
o’zgartirmaydi.
Aloqador mavzular: 
 

 
To‘lqin funksiyasi 
kollapsi
 
(47-sahifa) 

Ong kollapsi
  
(83-sahifa)

Kvant kompyuterlari
  
(99-sahifa) 

Kvant biologiyasi
 
(138-sahifa) 
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Zenon kvant effekti 
aniqlanganidan buyon, 
fiziklar ushbu effektni 
amaliy qo’llash uchun 
imkon qidirmoqdalar. 
Lekin, aftidan tabiat bu 
borada olimlardan o’zib 
ketib bo‘lgan. Masalan, 
so’nggi ilmiy izlanishlar 
ko’rsatishicha, qishlash 
uchun janubga 
uchadigan qushlar yo’lni 
topish uchun, o‘z 
ko’zidagi chigallashgan 
elektronlar juftligi orqali 
Yerning magnit 
maydoniga orientir olar 
ekan. Eng ajablanarlisi, 
qushlar qanday qilib o‘z 
ko’zidagi kvant 
chigalligini bunchalik 
uzoq muddat saqlab tura 
olishini hech kim bila 
olmadi. Katta ehtimol 
bilan, bu o’rinda Zenon 
kvant effekti namoyon 
bo’lsa kerak.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
 
Zenon 
(taxminan, eramizdan 
avvalgi V-asr) 
Qadimgi yunon 
faylasufi.
Jorj Sudarshan 
(1931) 
Fundamental fizika va 
kvant optikasi 
sohalarida ilmiy 
izlanishlar olib borgan 
hind fizigi.
 
Uchayotgan o’qqa 
ko‘z uzmay qarab 
turilsa, u xuddi 
harakatsizdek 
tuyiladi. 

---

---

Kvant fizikasi amalda 

 
 
Asosiy tushunchalar 
Diodli lazer
– yarimo‘tkazgichda hosil bo‘luvchi majburiy nurlanish sababli yorug‘lik 
chiqaruvchi lazer. Telekommunikatsiya sohasida, shuningdek, kompakt-disklardan 
ma’lumot o‘quvchi qurilmalarda, hamda, lazer printerlarida qo‘llaniladi. 
Doping 
– yarimo‘tkazgichning elektr xossalarini o‘zgartirish maqsadida, unga turli 
aralashmalarni kiritish. Bo orqali, elektronlarning o‘tkazuvchanlik hududining kerakli 
joyiga, yoki, valent hududga kelib tushishini nazorat qilish osonroq.
Foton panjarasi (kristali)
– maxsus strukturaga ega bo‘lgan material bo‘lib, u 
yorug‘likka nisbatan, xuddi yarimo‘tkazgichning elektronga ta’siri singari ta’sir 
ko‘rsatadi. O‘ta yuqori sifatli linzalar ishlab chiqarishda qo‘llaniladi.
Fotonika 
– yorug‘likni nazorat qilish, boshqarish, kuchaytirish va o‘zgartirish masalalari 
bilan shug‘ullanuvchi fan. Elektronikaning optik analogi.
Integral mikrosxemalar (mikrochip) 
– yarimo‘tkazgich materialdan (odatda 
kremniydan) tayyorlanadigan yupqa plastinkaga joylashtirilgan turli mikroelektronika 
vositalaridan iborat elektron sxema majmui.
Jozefson kontakti
– o‘ta yupqa dielektrik material qatlami bilan o‘zaro ajratilgan ikkita 
yarimo‘tkazgichlar juftligi. Ular orqali elektr toki o‘tkazilganda o‘ta yuqori chastotali 
elektr tebranishlari hosil bo‘ladi va bu orqali kuchlanishni o‘ta katta aniqlikda o‘lchash 
mumkin. 
Kollimatorli linza 
– o‘zaro parallel yorug‘lik oqimi olish uchun foydalaniladigan linza.
Kuper juftligi 
– O‘zaro xuddi yaxlit zarra singari harakatlanadigan fermionlar (odatda 
elektronlar) juftligi bo‘lib, o‘zi o‘tib borayotgan materialdagi tebranishlar tufayli, o‘zaro 
ta’sirlashadi. O‘ta past haroratli o‘ta o‘tkazuvchanlikning yuzaga kelishida aynan shunday 
juftli asosiy o‘rin tutadi.