Kurs loyihasi Mavzu: Burg‘ulash – portlatish, qazib olish –yuklash va transport vositalarini tanlash va hisob kitobini qilish

Avtomobilning xarakat vaqti davomiyligi topish.

t_d.v = T_gr + T_par = 60 ( )

bunda, T_gr , T_par – mos xolda avtosamasvalning yuk bilan va yuksiz

xarakatlanish vaqti, min.

L_igr, L_{ipar –} mos xolda bir xil sharoitga ega bo‘lgan yukli va yuksiz uchastkalar uzunligi, km.

V_igr, V_ipar – mos xolda avtosamasvalning yuk bilan va yuksiz

xarakatlanishi tezligi, km/soat.

Avtosamasvallarning yukni ag‘darish vaqti davomiyligi t_r yuk ko‘tara olishi xolatiga bog‘liq xolda aniklanadi. BelAZ 549 avtosamasvali uchun t_r= 80sek yoki 1,2 min deb olamiz.

Manevrlar vaqti t_m ni 50 sek yoki t_m = 0,8 min deb olamiz.

nta ekskavatorning samarali ishlashini ta’milash uchun kerak bo‘ladigan avtosamasvalar soni quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

N_r.a =

Bunda, N_i = inchi ekskavatorga kerak bo‘ladigan avtosamasvallar soni.

Qoplama tog‘ jinslarini trasport qilish bo‘yicha avtosamasvallarning yillik ish unumdorligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi

P_a=

Bunda, P_y– ruda tog‘ jinsi bo‘yicha yillik unumdorlik m³/yil

N_r.a - avtosamasvallar soni.

					5311600.	Varoq
						29
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Nr.a = Tp = tn + td.v + tr +tm tr– 1,2 min tm – 0,8 min tp =nkts = 4 *35 = 140 cek 140/60 = 2.3 min. nk- 4ta 35 sek =0,6 min. Va-avtosamasval kuzovining xajmi 37.8 m^3 kver-1,1 avtosamasval yuklanishining bal xisobga oluvchi koeffitsient. kn – ekskavator to‘lishini xisobga oluvchi koeffitsient kn = 1 Tp = tn + td.v + tr +tm tr– 2 min tm – 0,8 min tp =Va*kver/0,9kHE Koplama jins uchun Bunda kver – 1,1-1,15 , kH – 0,85 tp =Va*kver/0,9kHE = 37.8·1,1/0,9·0.85·10=5.4 min ^L1 ^L2 L3 I-------------------I------------------I-------------------I ^L1^L2 ^L3– xarakak davomiyligi, ^Ltr.pp.=5.2 km L1 =1.1km L2=3km L2=1.1km v1 =18km/ch v2=32 km/ch v3 =19km/ch yuksiz v1 =22km/ch v2=40km v3 =24km/ch tdv= 60*(1.1/18+3/32+1.1/19)+(1.1/22+3/40+1.1/24)=23 min Tp = tn + td.v + tr +tm=5.4+23+2+0,8=31.2 min Nr =
					5311600.	Varoq
						30
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Ruda uchun tp =Qa*kr/EkH γp.i = 75*1,15/10*0.85*2.8=4 min γp.i=2,8 kr=1,15 ^L1 ^L2 I--------------I------------I ^L1^L2 – uchastki puti s odinakovыm usloviyami dvijeniya, km ^Ltr.pp.=4.5 km L1 =1,5km L2=3 km v1 =18km/ch v2=32 km yuksiz v1 =22km/ch v2=40 km tdv= 60·(1,5/18+3/32)+(1,5/22+3/40)=19 min Tp = tn + td.v +tr +tm=4+19+2+0,8=25.8 min Nr =
					5311600.	Varoq
						31
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Temir yo‘l transportini hisoblash Endi qayta yuklash punktigacha avtoag‘dargichlar yordamida tashib keltirilgan kon massasini boyitish fabrikasigacha tashish uchun temir yo‘l transporti parametrlarini hisoblaymiz. 2VS-105 dumpkari yordamida kon massasini tashish ishlari parametrlarini hisoblash. Bitta dumpkar yordamida tashiladigan kon massasini hisoblaymiz: qgr = Ev∙ Bunda EVv - vagonning sig‘imi; EV = 48,5 m^3 - vagonga yuklangan kon jinsining zichligi; kzag - vagonning yuklanish koeffitsienti. Vagonga yuklangan kon jinsining zichligi quyidagicha topiladi: bunda - tog‘ jinslarining massivdagi zichligi; kr- vagonda tog‘ jinslarining maydalanish koeffitsienti; kr = 1,2 Vagoning yuklanish koeffitsienti quyidagicha topiladi: kzag= qv- vagonning yuk ko‘tara olish kobiliyati; qv=105t U holda qgr = 48.5∙2.1∙1,03=104.9 t Bitta lokomotiv sostavidagi vagonlar sonini aniqlaymiz. - harakatlanishga ko‘rsatiladigan asosiy solishtirma qarshilik, uning qiymati: =20 30 N/t ga teng.
					5311600.	Varoq
						32
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
kss-temir yo‘l va sostavning bir biriga ilashish koeffitsienti, uning qiymati kss= 0,18 0,34 ga teng. Quyidagi formula buyicha bitta lokomotiv tarkibidagi vagonlar sonini aniqlaymiz: nv = ( )∙ Rss= Ql= 150 t (EL -1 elektrovoz uchun) qT - vagonning ogirligi; qT = 48 t ir-temir yo‘lning bosh qiyaligi, ir=30‰ U holda nv = ( )∙ Lokomotiv sostavi yordamida bitta reysda tashiladigan kon massasini hisoblaymiz: Qgr= nv ∙ qgr=11∙104.9=1153,9 t Lokomotiv sostavini yuklash vaqti davomiyligini quyidagi formula bilan aniqlaymiz: tp= bunda Pe.tex – ekskavatorning texnik unumdorligi, m^3/soat. Vaqtinchalik va doimiy yo‘llar bo‘yicha lokomotiv sostavini harakat vaqti davomiyligini aniqlaymiz: td.v= td.st= bunda vvva vst– mos holda vaqtinchalik va doimiy yo‘llardagi harakat tezligi; vv=15÷20 km/soat va vst=35÷40 km/soat Lv – vaqtinchalik yo‘l uzunligi, Lv=10 km; Lst – doimiy yo‘l uzunligi, Lst =10,3 km U holda
					5311600.	Varoq
						33
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
td.v= td.st= Lokomotiv sostavining yukni to‘kish vaqtini aniqlaymiz: traz= bunda tr.v– vagonni bo‘shatish vaqti davomiyligi bo‘lib, yozda 1,5 5 min; qishda 3 5 min. tr.v=3 min yoki tr.v=0,05 soat deb qabul qilamiz va lokomotiv sostavining yukni bo‘shatish vaqti davomiyligini aniqlaymiz: traz= YUklash vaqtida lokomativ sostavining kutib qolish vaqti toj- bitta reys uchun 5 10 min deb olinadi. toj=6 min yoki toj=0,1 soat deb olamiz, u holda lokomotiv sostavining bitta reys davomiyligi quyidagiga teng bo‘ladi: Tr=tp+ td.v + traz + td.st + toj=0.77+1,3+0.55+0.58+0.1=3,3 soat Temir yo‘l transportining 1 sutkadagi ish vaqtini T=22 soat deb olamiz va ishchi lokomotiv sostav sonini aniqlaymiz: Ns= bunda Ws- karerning bir sutkalik yuk aylanmasi, Ws=15000000/365=41095.89 t krez – zahirani tashiy olish koeffitsienti, krez = 1,2 1,25ga teng. U holda Ns= Endi dumkarning ishchi parkini aniqlaymiz: Nv = Ns∙nv=7∙11=77
					5311600.	Varoq
						34
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Otval hosil qilish ishlarini parametrlarini hisoblash. Foydali kazilma konlarini ochik usulda qazib olish ma’lum bir xajmdagi koplovchi tog‘ jinslarini kazish va tashishning zaruriyatiyligi bilan boglikdir.Tashiladigan koplovchi tog‘ jinslari shu maksad uchun maxsus tayyorlangan maydonlarga joylashtiriladi.Koplovchi tog‘ jinslarini joylashtirish natijasida xosil bulgan uyum – otval deyiladi. Ishlab chikarish jarayonida tog‘ jinslarini otvallarga joylashtirish – otval xosil kilish (otvaloobrazovanie) deyiladi.Agar otval oldin qazib utilgan karer maydonida joylashgan bulsa, ichki otval (vnutrennыy otval), karer chegarasidan tashkarida joylashgan bulsa, tashki otval (vneshniy otval) deyiladi. Bizlar otval xosil qilishda avtomobil transportidan foydalanamiz. Otval hosil qilishimiz uchun buldozer va Ekskavator EKG-15 dan foydalanamiz. Otval uchun kerakli bo‘lgan maydoni aniqlash formulasi quyidagicha: m^2 So=VBkp.o./(Hoko) bunda VB – otvalda joylashgan bush tog‘ jinsining xajmi, , Ho-agdarma balanligi, ko- ishlatilayotgan agdarmaning maydonini koeffitsienti. (bita ustup uchun ko=0,8÷0,9, ikkiti ustup uchun ko=0,6÷0,7) kp.o=1,1÷1,2-otvaldagi kolgan maydalangan tog‘ jinslari koeffitsienti Tukish frontining uzunligi Lf.r.=Nalp Pk.ch.- karer ochishning bir soatlik ish unumdorligi, kner – 1,25÷1,5 – karer ishlariga tugri teng kelmaydigan koeffitsient, Va – amtomobiltransporti bir reysdagi ochish xajmi, bunda lp=18÷20-avtomobiltransport joylashgan yulak kenligi, Na –bir vaktda yukni bo‘shatadigan avtomobiltransport soni Na=Nch*tp.m./60 Nch – bir soat ichida otvalda yukni bo‘shatadigan avtomobiltransport soni, tp.m.- 1.5÷2 – yuklash davomiyligi. Nch=Pk.ch. kner / Va Otval frontining uzunligi Lr.o.= 3Lf.r Buldozerning ishchi parki Nb.r.= Vb / Pb bunda Vb – bir smenada buldozer ishining xajmi, Pb – bir smenada buldozerning ish unumdorligi. Vb= Pk.chTcm kz kz =0,5÷0,7 – koeffitsient zavalennosti otvalnoy porodoy. Buldozerning invertar parkini aniklash formulasi kuyidagicha: Nb.r.= Nb.r. ki.p. bunda ki.p.=1,3÷1,4 – buldozerning invertar pakining koeffitsienti
					5311600.	Varoq
						35
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
YUqoridagi formular asosida berilganlarni ishlaymiz 1. So =504680332·1.2 / (45·0.7)=19225917.4m^2 2. Pk.ch.=(11600000 /350)/24=1380 3. Ng= 1380·1.2/37.8=44 4. Na=44·2/60=2 5. Vb=1380·12·0,5=8280 m^3 6. Nb.r.=8280/395=21 7. Nb.o.=21·1,1=23 8. Lf.r.=2·23=46 m 9. Lr.o.= 3·23=69 m
					5311600.	Varoq
						36
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Kon ishlarini olib borishda mehnat muhofazasi, texnika xavfsizligi va ekologiya. Ochiq konchilik ishlarining xavfsizligi ishlar bajarilgan joylardagi bortlar, pog‘onalar, uyumlar va karerga chegaradosh hududlardagi o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan ko‘chki va qulashlar hamda boshqarib bo‘lmaydigan suv oqimlarining oldini olish, shuningdek keltirilgan omillarning karer, kon-transporti jihozlari va xodimlar xavfsizligiga ta’sirini kamaytiruvchi tadbirlarni ishlab chiqish va joriy etish bilan amalga oshiriladi. O‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan deformatsiyalarni oldini olish yoki ularni karer ishiga zararli ta’sirini kamaytirishga yo‘naltirilgan tadbirlarni ishlab chiqish: a) karer va uyumlardagi qiyaliklar holatini ko‘z bilan ko‘rikdan o‘tkazish; b) jinslar qatlamining yotishi sharoitlarini, uyumlar tagidagi kon massasi va jinslar tuzilmalarini geologik va gidrogeologik o‘rganish; v) bortlar, pog‘onalar va uyumlardagi deformatsiyalarni asbob bilan kuzatish; g) bortlar, pog‘onalar va uyumlarni qulatishi mumkin bo‘lgan deformatsiyalar namoyon bo‘ladigan hudud va uchastkalarni aniqlash, ularning miqyosini va karer ishiga mumkin bo‘lgan ta’sirini baholash hamda ulardan xavfi kattasining asbob bilan kuzatilishini tashkil etish; d) bo‘lib o‘tgan deformatsiyalar o‘rganish, ularning tavsifi, xavfi darajasini, paydo bo‘lish sabablari aniqlash va ularni hujjatlashtirish; e) sun’iy mustahkamlash yoki bo‘shashgan hudud va uchastkalarni bartaraf etish loyihalarini ishlab chiqish; j) deformatsiyalar rivojining oldini oluvchi tadbirlarni bajarish; z) deformatsiyalarga qarshi inshootlar holati yuzasidan tizimiy nazorat; i) karer bortlari, pog‘onalari va uyumlarining loyihaviy ko‘rsatkichlariga roiya etish yuzasidan nazorat; k) bortlar, pog‘onalar va uyumlarning loyihaviy ko‘rsatkichlarini to‘g‘irlash; l) asoslanish va texnik-iqtisodiy hisob kitoblar asosida amalga oshirilishi kerak. Har bir karerda bajariladigan ushbu ishlarning hajmi qaziladigan konning geologik va gidrogeologik sharoitlari, xizmat muddati, qazish chuqurligi va ishlatiladigan jihozlarga hisobga olgan holda karer bosh muhandisi tomonidan aniqlanadi va «Sanoatkontexnazorat» davlat inspeksiyasimahalliy organlari bilan kelishilgandan keyin korxona bosh muhandisi tomonidan tasdiqlanadi, ularni bajarish esa zarur hollarda ixtisoslashtirilgan tashkilotlar mutaxassislarini jalb etish bilan karerning geologiya-marksheyderlik xizmatiga yuklatiladi. Murakkab muhandislik-geologik va kon-texnik sharoitlarga ega karerlarda xavfli vaziyatlar bashorat qilish va deformatsiyalarni kuzatish bo‘yicha mutaxassislar guruhi tashkil etilishi mumkin.
					5311600.	Varoq
						37
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Bunday guruhning maqsadga muvofiqligi karer loyihasida belgilanishi kerak. Ushbu ishlarni bajarish ixtisoslashtirilgan tashkilotga topshirilishi mumkin. Karerlardagi qiyaliklar holatini ko‘z bilan ko‘rikdan o‘tkazish kami bilan har oyda bir marta xavfli vaziyatlarni bashorat qilish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan guruh xodimlari yoki geologiya-marksheyderlik xizmati tomonidan bajarilishi kerak. Konchilik ishlarini olib borishda xavfsizlik qoidalariTransheyalar o‘tkazish, pog‘onalarni qazish, uyumlarni to‘kish va shu kabi konchilik ishlari, shuningdek yuklash punktlaridagi ishlar, korxona (karer) bosh muhandisi tomonidan tasdiqlangan, jihozlar joylashishini, ishlarni bajarish tartibini, xavfsizlik choralarini, ish maydonchalari, pog‘ona va uyumning ruxsat etilgan o‘lchamlarini, shuningdek pog‘ona va uyumning yuqori hamda pastki chetiga nisbatan jihozning masofasini belgilaydigan pasportga muvofiq ravishda olib borilishi kerak. Pasportlar konchilik mashinalarida va karer ma’muriyatida bo‘lishi kerak. Ishlar ijrochilari va rahbarlari Pasport bilan imzo chekib tanishtirilishi kerak. Tasdiqlanmagan pasportlar bilan yoki undan chetlangan holda konchilik ishlarini olib borish taqiqlanadi.Pasportda ko‘zda tutilmagan vaziyatlar paydo bo‘lganda, ish to‘xtalishi kerak va ishlar rahbari tomonidan ishni xavfsiz bajarish tartibi va choralari to‘g‘risidagi qaror qabul qilinganidan keyin ishlarni boshlash mumkin. Vaziyat yana takrorlangan taqdirda pasportga qo‘shimcha va o‘zgatirishlar kiritilishi kerak. Pog‘ona va uyumdagi qulash prizmasining o‘lchami karerni marksheyderlik xizmati xodimlari tomonidan belgilanadi va konchilik ishlari uchun pasport va loyihalar ishlab chiqish bilan band bo‘lgan mutaxassislar hamda karerdagi konchilik ishlari rahbarlari e’tiboriga doimo etkazilishi kerak. Pog‘onalar, karer bortlar va uyumlarning konstruksiyalari loyiha bilan aniqlanadi va zarur bo‘lganda jinslarning fizik-mexanik xossalarini o‘rganish va marksheyderlik kuzatuvlar natijasi ma’lumotlariga ko‘ra foydalanish jarayonida to‘g‘rilanishi kerak. Pog‘onalar hisobdan chiqarilganda karer bortining loyiha bilan belgilangan umumiy qiyalik burchagiga rioya etilishi lozim.
					5311600.	Varoq
						38
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Ekologiya Xozirgi davrda fan-texnika inqilobi sharoitida tabiat resurslaridan keng miqyosda foydalanish xamda atrof muxitni ifloslantiruvchi tog‘-kon sanoati, transport, qishloq xo‘jaligi va maishiy chiqindilarning ortishi insonning tabiatga ko‘rsatayotgan umumiy salbiy ta’sirini keskin kuchaytirmoqda.    YUkorida kayd etilgan keskin muammolardan biri sayyorviy geoekologik muammolardir. Geoekologik muammolarning aynan, ushbu turining o‘ziga xos xususiyati Er yuzidagi barcha insonlarga taalluqli ekanligidir. Inson tomonidan chiqarilgan chiqindilarning bir qismi atmosferada, bir qismi okeanlarda to‘planmoqda, ya’ni chiqindilar izsiz yo‘qolmaydi. Endi ular umumbashariyat xayotiga xavf tug‘dirmoqda. SHu tufayli xam sayyoraviy geoekologik muammolarning moxiyatini bilish, ularni bartaraf qilish yo‘llarini izlash va zudlik bilan amalga oshirish barcha mamlakatlar oldidagi echimini kutayotgan bosh masala bulmog‘i darkor.Sayyoraviy geoekologik muammolarga quyida qisqarok tarzda bo‘lsa xam to‘xtalamiz. Dunyo «issiqxonasi samarasi». Er atmosferasi tarkibidagi barcha gazlar o‘ziga yarasha vazifalarini bajaradi. Xususan is gazi (SO2) Erdagi xaroratni bir xilda ushlab turishi tufayli sayyoramizning «kurpasi» xisoblanadi. Is gazining atmosfera xavosi tarkibidagi ulushi foiz buyicha 0,03 ni tashkil etsada, mavsumlar davomida tabiiy xolda o‘zgarib turadi. Ma’lumotlarga qaraganda, xozir inson tomonidan yiliga o‘rtacha 22 mlrd. t.dan ortik, is gazi atmosferaga chiqarilmokda. Mutaxassislarning fikricha, atmosfera tarkibidagi ushbu gaz miqdori keyingi asr mobaynida 10-15 % ga oshgan. XI asr o‘rtalariga borib, 40% ga ortishi bashorat qilinmoqda. Erdagi xaroratning o‘rtacha kursatkichi (15atrofida) ko‘tarilishi aynan ushbu gaz miqdorining ortishi bilan bog‘liq. Is gazi Quyoshdan kelayottan qisqa to‘lqinli nurlarni ko‘p qaytarib, ayni vaqtda Erdan qaytgan uzun to‘lqinli nurlarni tutib qolishi «issiqlik samarasi» jarayonini ruyobga chiqaruvchi asosiy manbadir.Keyingi 100 yil mobaynida Er shari o‘rtacha xarorati 1 ga ortganligi qayd etilmoqda. Agar shutarzdadavom etaversa, yangi asr o‘rtalarida Erning o‘rtacha xarorati 3-5 ga qadar oshishi kutilmoqda. Xaroratning muntazam ortib borishi qanday ekologik muammolarni keltirib chiqarishi, uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari nimalar bilan tugallanishini mutaxassislar tomonidan ilmiynazariy jixatdan asoslanmoqda. Geograflar sayyora miqyosida xaroratning 1-2% ko‘tarilishi Erning tabiat zonalarini qutblarga tomon 150-500 km ga surilishini ta’kidlamokdalar. Demak, o‘rtacha kengliklarda (dasht mintakasida) g‘allachilik mintaqalarida yog‘inlar miqdori kamayadi, aksincha tropik mintaqada yog‘in miqdori ortadi. Kuplab axoli zich yashaydigan xududlarda xaroratning ko‘tarilishi, kishilar salomatligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Xarorat va namlikning jiddiy o‘zgarishi qishlok xo‘jaligiga sezilarli ta’sir kursatishi, xususan SHimoliy Amerikaning markaziy qismi va shunga uxshash xududlarda bug‘doy va makkajuxori xosildorligi keskin kamayishi kutilmoqda.
					5311600.	Varoq
						39
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Xulosa Ushbu kurs loyixasini bajarish davomida, olgan bilimlarimni kurs loyixasinining mavzusi “Berilgan ma’lumotlar asosida ochiq konni qazibolish loyixasini ishlab chiqish”. Koning bosh parametrlari xaqida ma’lumotlarni kurs loyixasiga kiritdim. Mening kurs loyixamda bosh parametrlarini aniq bo‘lgani uchun kurs loyixasidagi xisob-kitob ishlarini bo‘yicha karer chuqurligi 595 m va ishlash muddati 170 yil chiqdi. Bizga ma’lumki karerda qoplovchi tog‘ jinslarini qazib olishga tayyorlash burg‘ulash-portilatish ishlari orqali amalga oshiriladi. SHunga ko‘ra burg‘ulash stanoklarini ish unumdorligini aniqlash mobaynida bitta skvajinaga qancha portilovchi modda ketishini va xaftalik PM massasin aniqladim. Xulosa qilib aytishim mumkinki kurs loyixasida mexnat muxofazasi, texnika xafsizlik va ekologiya qoyidalarini o‘rgan xolda kurs loyihasini ishlab chiqdim.
					5311600.	Varoq
						40
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana
Adabiyotlar P.I.Tomakov, I.K.Naumov «Texnologiya, mexanizatsiya i organizatsiya otkrыtыx gornыx rabot» M., Nedra 1986; K.M.Trubetskoy i dr. «Spravochnik otkrыtыe gornыe rablotы» M. Gornoe byuro 1995; YU.I.Anistratov «Texnologicheskie protsessы otkrыtыx gornыx rabot» M. Nedra 1995; V.N.Sinchkovskiy, V.N.Vokin, E.V.Sinchkovskaya «Texnologiya otrkыtыx gornыx rabot» Krasnoyarsk 2007; A.P.Kilyachkov «Texnologiya gornogo proizvodstva» M.Nedra 1992. Metodicheskoe ukazanie po vыpolneniyu prakticheskix rabot po predmetu «Texnologiya otkrыtыx gornыx rabot». N.X.Sagatov, L.T.Aripova, Y.E.Petrasov, M.N.Djabborov «Ochiq kon ishlari texnologiyasi va kompleks mexanizatsiyalash» Toshkent-2015; Internet saytlari; www.ziyonet.uz www.arxiv.uz www.nggi.uz www.google.ru www.yandex.ru
					5311600.	Varoq
						41
Izm	Varoq	№Xujjat	Imzo	Sana