Kurs ishlarini bajarish

Fosforli  o`g`itlar.

  Fosforning  juda  ko’p  birikmalari  mineral  o’g’it  sifatida 

ishlatiladi. Eng ko’p qo’llaniladigan fosforli o’g’itlar quyidagilardir:  

I. Fosforit yoki apatit uni mayin kukun xolatdagi fosforit yoki apatitdan iborat. 

Bu o’g’it tarkibida 16 - 35% ga qadar P

2

O

5

 bo’lishi mumkin. Lekin fosforit uni yoki 

apatit  unidagi  fosfor  -  Ca

3

(PO

4

)

2 

tarkibli  modda  shaklida  bo’ladi;  bu  modda  suvda 

yomon  eriydi;  shu  sababli  kislotali  bo’lmagan  tuproqlarda  fosforit  yoki  apatit  unini 

o’simliklar kam o’zlashtiradi.  

 II.  Superfosfat.  Fosforit  yoki  apatitning  sulfat  kislota  bilan  o’zaro  ta’siridan, 

suvda eruvchan fosforli birikma xosil bo’ladi:  

 

Ca

3

(PO

4

)

2 

+ 2H

2

SO

4

 --> Ca(H

2

PO

4

)

2 

+ 2 CaSO

4

 

---

26

 

 

Uning tarkibida 20% ga qadar P

2

O

5

 bo’ladi. superfosfat tarkibidagi Ca (H

2

PO

4

)

2 

suvda yaxshi erishi tufayli o’simliklar uni yaxshi o’zlashtiradi. 

III.  Qo’sh  superfosfat  tarkibi  faqat  kalsiy  digidrofosfatdan  iborat  bo’lgan 

qimmatli  o’g’it.  Uning  tarkibida  40  -  50%  P

2

O

5

  bo’ladi.  Qo’sh  superfosfat  tabiiy 

fosforitga konsentrlangan fosfat kislota ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi:  

 

Ca

3

(PO

4

)

2 

+ 4H

3

PO

4

 --> 3Ca(H

2

PO

4

)

2

. 

 

IV.  Presipitat.  Suvda  kamroq  eriydigan  kalsiy  gidrofosfatdan  iborat  bo’lib, 

kukun xolatdagi oxaktoshning fosfat kislota bilan o’zaro ta’siridan olinadi:  

 

2 CaCO

3

 + 2H

3

PO

4

 --> 2CaHPO

4

 

. 

2H

2

O + 2CO

2

. 

 

Presipitat  CaHPO

4

 

. 

2H

2

O  oq  kukun  bo’lib  havoda  saqlanganda  nam  tortib 

yopishib  qolmaydi.  Uning  tarkibida  30-35%  P

2

O

5

  bo’ladi.  Bu  o’g’itni  kuchsiz 

kislotali tuproqlarga solinganda o’simliklar yaxshi o’zlashtiradi.  

V.  Termofosfatlar  (yoki  ftordan  tozalangan  fosfatlar).  Tabiiy  fosforitni  turli 

qo’shimchalar (soda, potash, natriy sulfat va xokazolar) bilan birga yuqori xaroratda 

suyuqlantirib, fosforit tarkibidagi ftor yo’qotiladi. Buning natijasida tarkibida 32% ga 

qadar P

2

O

5

 bo’lgan o’g’it termofosfat xosil bo’ladi.  

Tarkibida  xam  fosfor,  xam  azot,  xam  kaliy  bo’ladigan  murakkab  o’g’itlar  xam 

tayyorlanadi.  Ulardan  ammofos  NH

4

H

2

PO

4

,  diammofos  (NH

4

)

2

HPO

4

,  leynafos 

(NH4)

2

SO

4

. 

(NH4)

2

HPO

4

  lar  ana  shunday  azot  va  fosforli  murakkab  o’g’itlardir. 

Ammofos  tarkibida  10%  azot  va  50%  P

2

O

5

  bo’ladi.  Ammofos  olish  uchun  fosfat 

kislota ammiak ta’sirida neytrallanadi:  

 

3NH

3

 + H

3

PO

4

 --> NH

4

H

2

PO

4

 (NH

4

)

2

HPO

4

. 

 

Ammofos donador maxsulot sifatida chiqariladi.  

Nitrofoska  va  azofoska  nomli  aralash  o’g’it  tarkibida  azot,  fosfor  va  kaliy 

---

27

 

 

elementlari bo’ladi. Tarkibida xam fosfor, xam azot, xam kaliy bo’ladigan murakkab 

o’g’itlar  xam  tayyorlanadi.  Ulardan  ammofos  NH

4

H

2

PO

4

,  diammofos  (NH

4

)

2

HPO

4

, 

leynafos  (NH

4

)

2

SO

4

. 

(NH4)

2

HPO

4

  lar  ana  shunday  azot  va  fosforli  murakkab 

o’g’itlardir.  Ammofos  tarkibida  10%  azot  va  50%  P

2

O

5

  bo’ladi.  Ammofos  olish 

uchun fosfat kislota ammiak ta’sirida neytrallanadi:  

 

3NH

3

 + H

3

PO

4

 --> NH

4

H

2

PO

4

 (NH

4

)

2

HPO

4

. 

 

Ammofos  donador  maxsulot  sifatida  chiqariladi.  Nitrofoska  va  azofoska  nomli 

aralash o’g’it tarkibida azot, fosfor va kaliy elementlari bo’ladi.