Kurs ishlarini bajarish

1.4 Yurtimizda o`g`it ishlab chiqarish 

Tarix : Navoiy kimyo kombinati qurilishining dastlabki odimlari

 

1.

 

O’zbekiston kimyo sanoati Navoiy kimyo kombinati qurilishi boshlanishiga 

qadar  sobiq  Ittifoqda  ishlab  chiqarilgan  mineral  o’g’itlarning  7%  dan  ko’prog’ini 

bergan.  Aholi  jon  boshiga  ishlab  chiqarilishi  bo’yicha  ittifoqdagi  o’rtacha 

ko’rsatkichdan yuqori edi.

 

2.

 

Shunga  qaramasdan  respublikada  mineral  o’g’itlar  ishlab  chiqarilishi  hajmi 

qishloq  xo’jaligi  ehtiyojlarini  qoplamas  edi,  shuning  uchun  ularni  mamlakat  boshqa 

hududlaridan, masalan, G’arbiy Sibir va Ukrainadan, chet eldan olib kelishga to’g’ri 

kelinardi. O’zbekistonning mineral o’g’itlarga bo’lgan ehtiyoji 1965 yilda 3460 ming 

tonnani, shu jumladan azotli o’g’itlarga – 2032 ming tonnani tashkil qilgan.

 

Buxoro 

viloyatida  tabiiy  gazga  boy  konlarning  ishga  tushirilgandan  so’ng  O’zbekistonda 

mineral  o’g’itlar  ishlab  chiqarilishini  ko’paytirish  istiqbollari  ochildi.  Buxoro 

konidagi  tabiiy  gazning  xom  ashyo  sifatida  ishlatilishi  -  azotli  o’g’it  ishlab 

chiqaruvchi  zavodlarni  ularni  ishlatish  hududlariga  maksimal  yaqinlashtirishga 

yordam berdi.

 

Buning hammasi hamda Navoiy GIES qurilishi Navoiy shahrida tabiiy 

gazni majmuaviy qayta ishlash bazasida organik birikmalar ishlab chiqarilishi sexlari 

guruhi, ammiakli selitra va nitron tolasi ishlab chiqarilishi bo’yicha kimyo kombinati 

quriishining dastlabki sharti hisoblangan.

 

 2.  Navoiy  kimyo  kombinatining  loyihalashtirilishi  Navoiy  kimyo  kombinatini 

loyihalashtirishda  sobiq  Ittifoqning  10  dan  ortiq  loyiha  tashkilotlari  ishtirok  etgan. 

Bundan  tashqari,  ammiak  ishlab  chiqarishi  III  navbati  loyihasi  ishlab  chiqarilishida 

Chexoslovakiya  loyiha  tashkilotlari  qatnashgan.  Kombinat  bosh  loyihalovchisi  azot 

sanoati  davlat  instituti  (ASDI)  bo’lgan, 1970  yildan boshlab  esa  –  ASDI  Chirchiq 

filiali. Navoiy  kimyo  kombinati  uchun  quyidagi  asosiy  ishlab  chiqarishlar  bo’yicha 

loyihalar ishlab chiqilgan edi: 

 1.ammiak 

 2.kuchsiz azot kislotasi (5,6 at va 7,3 at bosimi ostida); 

 3. ammiak selitrasi; 

 4. atsetilen ishlab chiqarilishi organik majmui; 

---

30

 

 

 5. sirka kislotasi; 

 6. atsetaldegid; 

7. nitril akril kislotasi; 

8. sulfat ammoniy; 

9. sianid kislotasi; 

10. natriy sianidi; 

11. nitron tolasi ishlab chiqarishi 

Kuchsiz  azot  kislotasi  I  -  II  navbati  ishlab  chiqarishi  loyihasi 1959  yilda ASDI 

Severodonetsk  filiali  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  o’sha  vaqtdagi  azot  sanoati 

texnikasining  oxirgi  yutug’i  hisoblangan.  Kuchsiz  azot  kislotasi  III  navbati  sexi 

loyihalashtirilishi  va  qurilishi  davrida  7,3  at  bosimi  ostidagi  absorbsiya  jarayoni 

ko’proq  progressiv  hisoblangan.  Ushbu  sxema  bo’yicha  Navoiy  kimyo  kombinati 

uchun  sex  loyihasi 1968  yilda Dneprodzerjinsk  ASDI  filiali  tomonidan  ishlab 

chiqilgan.  Bu  sxema  Dneprodzerjinsk  kimyo  kombinatida  o’zlashtirilgan  edi  va 

texnik-iqtisodiy  ko’rsatkichlar,  qayta  ishlash  jarayonida  paydo  bo’luvchi  zararli 

gazlar  bo’yicha  sanitariya  organlari  talablarini  qondirishi  nuqtai  nazaridan  ham 

muhim  afzalliklarga  ega  edi.  Navoiy  kimyo  kombinati  ammiak  selitrasi  sexlarining 

loyiha topshiriqlari Lisichan ASDI va Kemerovo filiallari tomonidan ishlab chiqilgan 

edi.  Organik  majmui  va  nitron  tolasi  ishlab  chiqarilishi  sexlarini  loyihalashtirishda 

GOSNIIXlorloyiha,  Dzerjinsk  ASDI  va  Severodonesk  filiallari,  VNIIVP  va  boshqa 

loyiha tashkilotlari ishtirok etgan. 

3.  Navoiy  kimyo  kombinatining  ishga  tushirilishi  va  kengayishi  1964  yil  31 

dekabrda Davlat  qabul  komissiyasi  tomonidan  kuchsiz  azot  kislotasi  va  ammikli 

selitra  ishlab  chiqarilishi  bo’yicha  ob`ektlar  umumiy  «yaxshi»  bahosi  bilan  ishga 

tushirishga  qabul  qilinsin  degan  qarori  imzolangan.

 

Ikki  kun  oldin 1964  yil  29 

dekabrda Soipov Islomqul Jumaboevich smenasida birinchi ammiakli selitra olingan. 

4.  Uch  oy  o’tgandan  keyin 1965  yil  8  martda Vladimir  Grigorevich  Usachyov 

smenasida  birinchi  ammiak  olingan.  Ungacha  mineral  o’g’itlar  boshqa  joydan 

keltirilgan  ammiakdan  ishlab  chiqarilgan. 1965  yil  martda ishlab  chiqarish  loyiha 

quvvati  o’zlashtirildi  (yiliga  110  ming  tonna). 1965  yil  31  martda ammiak  ishlab 

---

31

 

 

chiqarishi  I  navbati  ob`ektlarini  ishga  tushirish-topshirish  haqidagi  dalolatnoma 

imzolandi.  Buxoro  viloyati  qurilish  maydonchalari  va  korxoda  ahli  kutgan, 

texnikaviy  kislorod  bilan  ballonlarni  to’ldirish  bo’linmasi 1965  yil  noyabrda ishga 

tushirilishi,  Navoiy  sanoat  uchastkalari,  ayniqsa  qishloq  xo’jaligining  ehtiyoji  katta 

bo’lgan  ammiakli  suvning  birinchi  tonnalarining 1967  yil  yozida ishlab  chiqarilishi 

muhim voqea bo’lgan. 1968 yil iyundauglerod oksidi bo’linmasi ishga tushirilgan. 

Organik 

majmuasi 

sexlarining 

qurilishi 1965 

yilda boshlangan, 1968 

yil 

avgustdan esa  karbonat  kislota,  natriy  sianidi,  sirka  va  sianid  kislotasi,  asetilen, 

asetaldegid 

va 

sulfat 

ammoniy 

ishlab 

chiqarishi 

sexlari 

foydalanishga 

topshirilgan. 1973  yil  21 aprelda  nitril  akril  kislotasining  (NAK)  birinchi  tonnalari 

olingan edi.

 

Yangi barpo etilgan kombinat jadallik bilan yuksalib bordi va rivojlandi. 

1970 yil 31 dekabrda yiliga quvvati 35 ming tonna bo’lgan asetilen ishlab chiqarilishi 

ob`ektlari  va  yiliga  quvvati  20  ming  tonna  bo’lgan  asetaldegid  ishlab  chiqarilishi 

ob`ektlari foydalanishga qabul qilindi. 

1971  yil  7  yanvarda gaz  holidagi  ammiak,  sakkizinchi  sanaga  o’tar  kechasi  –  azot 

kislotasi  ishlab  chiqarilgan.

 

1971  yil  9  yanvarda granulyatorga  suv  berildi  va 

tomchilar  oqimi  pastga  qarab  oqdi.  Transporter  selitra  bilan  to’ldirildi.  Shu  tarzda 

kimyo kombinatining III navbatida birinchi ammiakli selitra olindi. 

1971 yil 31 martda: 

1.

 

yillik  quvvati  480  ming  tonna  bo’lgan  kuchsiz  azot  kislotasi  sexi  uchinchi 

navbati; 

2. yillik  quvvati 300 ming  tonna  bo’lgan ammiakli  selitra  ishlab  chiqarishi uchinchi 

navbati obyektlari; 

3.

 

yillik quvvati 218 ming tonna bo’lgan ammiak ishlab chiqarishi uchinchi 

navbati  ob`ektlari  ishga  tushirilgan.  Nitron  tolasi  ishlab  chiqarishi  I  navbati 

qurilishi 1970-1971 yillarda amalga oshirilgan. 1971 yil 25 oktyabrda (boshqa joydan 

keltirilgan  NAK  da)  ishlab  chiqarishning  birinchi  texnologik  tarmog’i  ishga 

tushirilgan. Ishlab chiqarish quvvati 1973 yil iyun oyida to’liq o’zlashtirilgan. 

1975 

yilda Navoiy 

kimyo  kombinati  «Navoiyazot»  ishlab  chiqarish 

birlashmasiga  aylantirildi.  Korxona  uchun  muhim  voqealar 1988  yilda ham  ro’y 

---

32

 

 

berdi.  Shu  yilda  tiomochevina  ishlab  chiqarish  bo’linmasi  ishga  tushirildi  hamda 

xlorid  kislotasi  chiqarilishi  yo’lga  qo’yildi  2001  yilda kaustik  sodasi  va  suyuq  xlor 

chiqarish  sexi  ishga  tushirildi.  Bu  sex  qurilishi  Germaniyaning  «Lurgi»  MChJ 

kompaniyasi  bilan  hamkorlikda  amalga  oshirildi.  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining 2001  yil  9  martdagi 119-sonli  Qaroriga  muvofiq  «Navoiyazot» 

ishlab 

chiqarish 

birlashmasi 

xorijiy 

investorlarni 

jalb 

qilish 

orqali 

xususiylashtiriluvchi korxonalar ro’yxatiga kiritildi. Ushbu qarorga muvofiq 2002 yil 

29  martda «Navoiyazot»  ishlab  chiqarish  birlashmasi  («Navoiyazot»  IChB)  ni 

«Navoiyazot»  ochiq  aksiyadorlik  jamiyati  («Navoiyazot»  OAJ)  ga  o’zgartirish 

haqidagi O’zbekiston Respublikasi Davlat Mulki qo’mitasining buyrug’i chiqdi.