va vertikal integratsiya
Gorizontal integratsiya - bu o'sishga erishish uchun bir xil sanoat darajasidagi
korxonalarni birlashtirish strategiyasi, vertikal integratsiya esa turli bosqichlarda
operatsiyalarni tartibga solish va ularni birlashtirish orqali o'sishdir. Biroq, ular
orasidagi farqlar quyidagicha:
23
Korxonani kengaytirish maqsadida yangi investitsiyalarni jalb qilish
mumkin. Bunda ta`sischilarning ulushi o`zgarishi hatto mulkchilik shakli ham
o„zgarishi mumkin.
Bevosita investitsiyalar deb, korxonaning o`ziga to`g`ridan to`g`ri sarmoya
kiritilishiga aytiladi. Bunda sarmoyalar moddiy, moliyaviy va nomoddiy
ko„rinishda bo„lishi mumkin.
Bilvosita investitsiyalar esa qimmatli qog`ozlar orqali investitsiya kiritish
hisoblanib, moliyaviy sarmoyalar hisobiga amalga oshiriladi.
Kompaniya kengayishni istasa, buni qo„shimcha investorlarni jalb qilish,
kredit olish, yoki daromadini qayta investitsiyalash hisobiga amalga oshirishi
mumkin. Shuningdek, kengayish yangi korxonalarni barpo qilish, bor korxonani
sotib olish hamda bor kompaniya bilan birlashish hisobiga amalga oshishi mumkin.
Yashil dala (green field) investitsiyalari noldan boshlab loyihalashtirilgan
investitsiyalarga nisbatan qo`llaniladi. Mavjud biznesni sotib olish yoki uni qayta
tashkil qilishdan farqli ravishda yashil dala investitsiyalari yangi, zamonaviy va
innovatsion loyihalarga nisbatan ko„proq qo`llaniladi.
Biznesning qo`shib olinishi bu mavjud biznes kengayish maqsadida boshqa
shu tarmoqdagi korxanalarni sotib olishi yoki yangi bozorga kirib borishda yangi
o`zining korxonasini noldan tashkil qilish o`rniga mazkur bozordagi korxonani sotib
olishidir. Odatda, yirik korxona mayda korxonalarni qo„shib olishi hisobiga
kengayib boradi, raqobatchilaridan xalos bo„ladi. Jahon amaliyotida bu kabi yirik
xaridlar ko„p uchraydi. Masalan, “Pfizer” kompaniyasi “Warner-Lambert”ni 90
mlrd. (1999), “Pharmacia Corporation”ni 59.515 mlrd. (2002), “Wyeth”ni 64.5
mlrd. AQSh dollari miqdorida (2009-2012) xarid qilgan.
24
7-rasm
. Gorizontal birlashtirish namunalari
25
Bizneslarning birlashishi esa biznesning qo`shib olinishidan farqli ravishda
korxonalar bitta korxonaga birlashadi va ikki korxona aksiyadorlarini yangi umumiy
korxonaning egasiga aylanadi. Odatda, bizneslarning birlashishi kuchsizroq 44
korxonalarning kuchli korxonaga nisbatan ittifoqi bo„lib, birgalikda unga qarshi
raqobatlashish imkoniyatini oshiradi. Ba‟zan ta‟sischi biznesdan chiqishni istashi
yoki majbur bolishi mumkin. Bunda mulkchilik shaklidan kelib chiqib, kompaniya
a‟zolari yoki tashqi investorlarga aksiya yoki ulushi sotilishi mumkin. Ammo bu
holatda insider ma‟lumoti qoidasiga amal qilinishi lozim. Agar bu sotish shubhali
yoki qalloblik qilingan deb topilsa, insider ma‟lumotining suieste‟mol qilinishi
bo„yicha ayblov qo„yilishi mumkin. Ba‟zida kompaniyani tashkil qilgan shaxs ham
kompaniyadan haydalishi mumkin. Masalan: “Apple” asoschilaridan biri Stive Jobs
bu kompaniyani1976-yilda tashkil qiladi, 1980-yillarning boshlarida shaxsiy
kompyuterlar bozorida yetakchiga aylanadi. Shaxsiy kompyuterlar bozorini 3 yilda
1 milliarddan ortiq yillik savdoga ega bozorga aylantiradi. Ammo keyinchalik
raqobatchilarning kuchayishi hisobiga “Apple” bozordagi mavqeyini boy beradi.
Natijada Jobs uni 1985-yil tark etishga majbur bo„lgan. Barcha aksiyalarini sotib,
o„rniga yangi “NEXT” va “PIXAR” kompaniyalarini tuzadi. Jobs bu yangi
kompaniyalari bilan yana muvaffaqiyatga erishadi, ammo Jobsiz qolgan “Apple”
tanazzuldan chiqib keta olmaydi. Keyinchalik Jobs 1996-yil yana “Apple”ga
qaytadi. “Apple” Jobsning “NEXT” kompaniyasini qo„shib oladi. “Apple”ga
qaytgan Jobs kompaniyani qayta qurishga yangi vision, missiya va maqsad yo„lida
yangi rivojlanish strategiyasini tuzib chiqadi. Natijada “Apple” yana serdaromad
innovatsion kompaniyaga aylanadi.
26
Do'stlaringiz bilan baham: |