Kurs ishi o‘zbek tilshunosligida til, lison, nutq tushunchalari talqini Rеjа: Kirish Asosiy qism

KURS ISHI

O‘zbek tilshunosligida til, lison, nutq tushunchalari talqini

Rеjа:

Kirish
Asosiy qism.

1. 
   Lisoniy UMIS va YAHVO
   
2. 
   Til, lison va nutq munosabati
   
3. 
   Til sathlari va lisoniy birliklar
   
4. 
   Lisoniy munosabat va uning asosiy turlari
   
5. 
   Lisoniy ziddiyat va uning asosiy turlari
   

6. Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Kirish
Umuman borliq uchun xos bo‘lgan UMISning tildagi ko‘rinishi lison, AHVOniki esa nutq deb yuritiladi. Lison va nutqning majmui til deyiladi. Albatta, o‘quvchi bunda ushbu so‘zlarning etimologik ma’nosiga emas, balki terminologik ma’nosiga e’tibor qaratishlari kerak. Zero, ko‘p hollarda etimologik va terminologik ma’nolar mos kelmaydi. Masalan, o‘zbekcha til so‘zi arabcha lison so‘zi bilan bir xil ma’noni bildiradi. Biroq o‘zbek tilshunosligida ular boshqa-boshqa terminologik ma’nolar uchun qabul qilingan.
1) Tilshunoslik paydo bo‘lgandan buyon lison va nutni farqlashga, tilga sistema sifatida munosabatda bo‘lishga harakat qilinadi. Chunki har qanday fan cheksiz hodisalarni umumlashtirishni maqsad qilib qo‘yadi. Xususiy hodisalar zamiridagi umumiylikni ko‘rishga intilish bilishning har ikki (fahmiy va idrokiy) bosqichida ham mavjud. Shu boisdan aytish mumkinki, bilishning empirik bosqichi mutlaq xususiylik bilan o‘ralashib qolmaganligi kabi, idrokiy bosqich ham mutlaq umumiylikni – UMISni tiklay olmaydi. Biroq тилшуносликнинг har бир босқичи o‘z vazifaлариga ega. Bugungi kunda tilshunoslik quyidagi taraqqiyot bosqichlarini bosib o‘tdi:
2) tilshunoslikning qiyosiy-tarixiy davri. Bu davrda til sistemalarining kelib chiqishiga asosiy urg‘u berilib, til yaxlit olinib, uning birliklarini lisoniy va nutqiy turlarga ajratish masalasiga e’tibor qaratilmadi;
3) tilshunoslikning sistem-struktur davri. Bu davrda tillarning sistemaviy xususiyatlariga, til birliklarini lisoniy va nutqiy turlarga ajratishga asosiy urg‘u berilib, lisoniy imkoniyatlarning nutqiy voqelanishiga e’tibor qaratilmadi;
4) tilshunoslikning antrposentrik davri. Bu davrda til sistemalarining amal qilish xususiyatlariga, lisoniy imkoniyatlardan kishilarning nutqda amaliy foydalanish samaradorligiga e’tibor qaratila boshladi.