Kurs ishi mavzu: Vokal turkumlaridagi shakillarning ahamiyati, Mixail Ivanovich Glinka romanslari misolida Bajardi

1.3 Jo`rnavozlida vokal turkumi
Pianinochining vokal turkumi ustida ishlashi musiqiy va adabiy matnni o‘zlashtirish, obrazli mazmunni yoritishga yo‘naltirilgan ifodaviy vositalar xususiyatlarini ajratib olishidan boshlanadi. Shu bois ijrochi musiqa va so‘zning o‘zaro ta’sirini tafakkur etish yo‘lida bu ikki san’at turining teran ichki qardoshligi asosida kechuvchi “musiqa va so‘z” muammosini hal etishi zarur. Ushbu o‘zaro ta’sirning bir lashtiruvchi asosi musiqiy va she’riy ijodiyotning spesifik xususiyati sifatida keluvchi ohang sanaladi. “She’rning ham, musiqaning ham yangrash jarayoni bitta, – deya ta’- kidlagan edi B.Asafyev, – bu shunday holatki, unda birinchi yangrovchi nuqta (lahza)dan oxirgisigacha jarangning muttasil jarayoni majburiy shart sifatida namoyon bo‘ladi” 1 . She’rda ohangdan tashqari har bir so‘z yoki so‘z birikmasining aniq ma’nosi ham mavjuddir. Shu bois nazmning musiqiyligi tushunchasi nafaqat she’r musiqasini, balki umuman butun asar mazmunini ham o‘z ichiga oladi.
Vokal turkumida she’riy matn nazmi musiqiy tafakkur mantig‘iga bo‘ysunadi. Ayni paytda nazmiy spesifika miniatyuralar musiqiy tilining xususiyatini, ularning shaklini, chetki qismlar va o‘rta qismlar orasidagi yorqin kontrastni belgilab beradi. Hissiy-dramaturgik jihatdan asosiy obraz dinamikasining rivoji ajratib ko‘rsatiladi. Shaklan mukammal va tugal bo‘lgan har bir miniatyura turkumiylik sharoit- larida yaxlit konstruksiya unsuri sifatida ochilib, umumiy hissiy-obrazli tizimga qo‘shiladi. Bu musiqiy-ifodaviy vositalarning barcha komponentlarida, ya’ni sur’atda, kuyda, ladda, ritmda, garmoniyada, fakturada, ijrochilik shtrixlarida kuzatiladi.
Fortepiano partiyasi turkum tarkibida o‘ta mas’- uliyatli va ahamiyatlidir. Juda obrazli va ifodali bo‘lgan fortepiano partiyasi xonandani kuylashga tayyorlaydi, uning vokal partiyasiga jo bo‘lgan fikrlarini oxiriga yetkazadi, xonanda ovozini garmonik bo‘- yoqlar bilan boyitadi. Turkum- dagi avjlarning asosan forte- piano vositalari bilan amalga oshirilishi ham tasodifiy hol emas. Mazkur asarda forte- piano partiyasi badiiyligining muhim darajasi namoyon bo‘ladi, u mazmunining teran- ligi va mohiyati bilan cholg‘u ansambli va triosiga teng- lashishi mumkin. Pianinochi kompozitorning bu asarda fortepiano partiyasiga bergan ahamiyatini anglab etishi lozim.[8]