|
2.2. Uyg’onish davrida yaratilgan tarixiy kriptografiyaga doir asarlar (XIV-XVI asrlar)
Uyg'onish davrida Italiya shahar-davlatlarida san'at va ilm-fan rivojlandi. XIV asrda papa kuriyasi idorasi xodimi Chikko Simonettining kitobi paydo bo'ldi. Ushbu kitobda shifrlangan matndagi harflarning chastotalarini tenglashtirish uchun unlilarga bir nechta belgi qo'yilgan almashtirish shifrlari tasvirlangan. Shior shifrining tavsifi berilgan bo'lib, unda harflarni almashtirish quyidagicha belgilanadi: alifbo ostida shiorning turli harflari ko'rinish tartibida, so'ngra shiorda ko'rinmagan harflar yoziladi. XV asrda Papa Klementius XII kotibi Gabriel de Lavindning "Shifrlar to'g'risida risola" kitobi paydo bo'lib, u mutanosib almashtirish shifrini tasvirlaydi. Shifr oddiy matnda harflar paydo bo'lishiga mutanosib ravishda harflarni bir nechta belgilar bilan almashtirishni ta'minlaydi. Ismlar, lavozimlar, geografik nomlarni maxsus belgilar bilan almashtirish bo'yicha tavsiyanomalar berilgan.Ushbu davrda Milanda "Milan Key" deb nomlangan shifr ishlatiladi, bu mutanosib almashtirish ikonkasi shifridir.
Kriptografiya bo'yicha birinchi tizimli ish buyuk me'mor Leon Battista Alberti (1404-1472) - shifrlar to'g'risidagi risola asari deb hisoblanadi. Risolada shifrlashning turli usullari, jumladan, ba'zi bir yordamchi matnlarda oddiy matnni maskalash haqida so'z yuritilgan. Asar o'zining shifrlari bilan tugaydi, uni "shohlarga loyiq shifr" deb atagan. Bu shifrlash disklari shaklida amalga oshirilgan polifiklifli shifr edi.
Xulosa shuki, ushbu shifr kalitga mos ravishda bir nechta almashtirishlardan foydalanadi. Keyinchalik Alberti qayta shifrlangan kodni ixtiro qildi. Ushbu ixtiro o'z vaqtidan ancha oldin edi, chunki ushbu turdagi shifr Evropa mamlakatlarida faqat 400 yil o'tgach ishlatila boshlandi.
1518 yilda Germaniyada kriptografiya bo'yicha birinchi bosma kitob paydo bo'lishi bilan kriptografiyani rivojlantirishda yangi qadam qo'yildi. Vürtsburgdagi monastir abbasi Yohannes Tritemiyus bir qator shifrlarni tasvirlaydigan "Poligrafiya" kitobini yozgan. Ulardan biri ko'p alifbo bilan almashtirish g'oyasini rivojlantiradi. 1553 yilda Italiyada "Signora Belazo kodeksi" nomli kichik kitob nashr etildi. U so'zni yoki so'zlar guruhidan foydalanishni, uni "parol" deb atashni, oddiy matn ostida (ostida) yozishni taklif qildi. Parol xati ochiq matnli harfga qo'llaniladigan almashtirish raqamiga ishora qiladi. XVI asrning boshlarida Papa kantselyariyasining kriptografi Matteo Argenti harflar, hecalar, so'zlar va butun iboralarni almashtiradigan almashtirish shifrini ixtiro qildi. Koddagi kerakli lug'at qiymatlari 1200 deb hisoblangan. Shu bilan birga, raqamli kod paydo bo'ladi.
Kriptografiyani rivojlantirishning navbatdagi qadamini taniqli italiyalik tabiatshunos Jovanni Porta amalga oshirdi. 1563 yilda u ma'lum bo'lgan barcha shifrlash tizimlarining tavsifini o'z ichiga olgan "Yashirin yozishmalar to'g'risida" kitobini yozdi. Bigram shifrining tavsifi ham berilgan, unda juft harflar almashtiriladi. Porta "ehtimoliy so'z usuli" deb nomlangan narsani taxmin qildi va turli sohalardagi so'zlar ro'yxatiga misollar keltirdi. Xuddi shu davrda, italiyalik matematik va faylasuf Gerolamo Kardano, turli masalalar bo'yicha ko'plab kitoblarning muallifi, "Nozikliklar to'g'risida" kitobini yozdi, unda kriptografiya qismi mavjud. Uning hissasi ikkita jumlani o'z ichiga oladi. Birinchisi, kalit sifatida oddiy matndan foydalanish. Ikkinchidan, u endi Kardano panjarasi deb nomlangan shifrni taklif qildi. Ushbu takliflarga qo'shimcha ravishda, Kardano kalitlarning sonini hisoblash asosida shifrlarning kuchini "isbotlash" ni taqdim etadi
Xulosa:
Zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarining, ayniqsa internetning keng joriy qilinishi insoniyatga ko`plab imkoniyatlarni tuhfa qilmoqda.Ma`lumotlarga qaraganda ayni kunda dunyo bo`yicha internet xizmatidan muntazam foydalanuvchilar soni 300 milliondan oshib ketdi. E`tiborlisi shuki bu ko`rsatkich soniyalar ichida o`zgarib boryapti. Har ikkiuch daqiqada bir kishi ro`yxatdan o`tayotgani fikrimiz dalilidir. Yana bir hayratlinarli raqam, bir kunda 7 milliondan ortiq veb-sahifalar yaratilyapti. Internetning bu qadar ommalashuviga uning axborotni tez va arzon narxda etkazib berishi asosiy sabab bo`lmoqda. Pochta xizmati bilan taqqoslaganda ‘o`rgimchak to`ri’ning xizmati 720 barobar tez va 355 barobar arzondir. Internetda axborotlarni matnli, audio, video, grafik ob`ektlar, baza ma`lumotlari, dasturlar va boshqa ko`rinishda kuzatish mumkin. Mazkur xizmatga ulangan har qanday kishi istalgan vaqtda-kechasimi yo kunduzi, bir turdagi materiallar bilan bir necha marta tanishishi, tarmoqqa ma`lumotlar joylashtirishi, ularni ko`paytirishi mumkin. Afsuski, zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarining keng joriy qilinishi insoniyatga ko`plab imkoniyatlarni tuhfa etish barobarida, jamiyatga bir qator muammolar, xususan, kompyuter jinoyatchiligi va kiberterrorizm xavfini ham paydo qilmoqda. So`nggi kunlarda ommaviy axborot vositalarida kiberjinoyatchilik, kiberterrorizm singari yangi atamalarning tez – tez tilga olinayotgani bu borada insoniyat oldida jiddiy xavf paydo bo`layotganini anglatadi. Bu kabi jinoyatlar, eng avvalo kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari va tizimlari ishiga noqonuniy aralashuv orqali ma`lumotlarni o`g’irlash, o`zlashtirish, o`zgartirish kabi harakatlarda namoyon bo`lmoqda. Shu sababli axborot xavfsizligini ta`minlashga e`tiborsizlik bilan qarashga haqqimiz yo`q. Axborot xavfsizligini ta`minlash kechiktirib bo`lmaydigan va barcha bilishi hamda o`rganishi bo`lgan muammo hisoblanadi. Bu muammoni echish uchun qadim davrlardan boshlab insonlar turli xil usul va uslublardan foydalanishgan. Ushbu usul va uslublarni o`rganishgan, ularni takomillashtirishgan hamda yangilarini yaratishgan. O`z vaqtida unumli qo`llanilgan usul va uslublarni unutmasligimiz hamda ularni o`rganish orqali yangilarini yaratishimizni davr taqoza qiladi. Axborot xavfsizligini ta`minlashning usullaridan biri kriptografiyadir. Keyin esa kriptografiya haqida qisqacha ma`lumot berilgandan so`ng bevosita Simmetrik va nosimmetrik usulida matnlarni shifrlash va deshifrlash haqidagi tavsiflarimizni keltirdik hamda mutanosib dasturlarni tuzdik. Dastur DELPHI tilida yaratildi.
Birinchi bob bo‘yicha xulosalar
Do'stlaringiz bilan baham: |
