Kurs ishi mavzu: korxona iqtisodiyoti va menejmenti reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Omillar
Belgi
Aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi o’rtacha daromad (ming so’m)	x1
Qayta moliyalashtirish foizi (%)	x2
Shirkat debitorlik qarzdorligi (ming so’m)	x3
Shirkat kreditorlik qarzdorligi (ming so’m)	x4
Sotilgan mahsulot tannarxi (ming so’m)	x5
Mahsulot sotishning yalpi foydasi (ming so’m)	x6

Ushbu tadqiqot “Yunusobod kommunal sitora servis” xususiy uy-joy mulkdorlari shirkati sof foydasiga ta’sir etuvchi omillar sifatida aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi o’rtacha daromad (ming so’m), qayta moliyalashtirish foizi (%), shirkat debitorlik qarzdorligi (ming so’m), shirkat kreditorlik qarzdorligi (ming so’m), sotilgan mahsulot tannarxi (ming so’m), mahsulot sotishning yalpi foydasi kabi ko’rsatkichlarni tanlab oldik (24-jadval).
Korrelyatsion-regression tahlilga kiritilishi lozim bo’lgan omillar qiymatlari mos tartibda joylashtirib chiqamiz (25-jadval).

Omillar bog’liqligining ekonometrik modelini aniqlash uchun ko’p omilli korelyatsion-regression tahlil usulidan foydalaniladi. Ishda samaradorlik ko’rsatkichlarini tahlil qilish uchun quyidagi ekonometrik modellardan (ko’p omilli regressiya tenglamalardan) foydalanildi:

1) y=β0 +∑βi хi i=1	(1) Chiziqli model ;
m 2) y=β0 +∑βi lnxi i=1	(2) Logorifmik model;
m βi 3) y^=β0 ^+∑ x	(3) Giperbolik model;

Ko’p omilli korrelyatsion bog’lanishning xususiyati shundaki, uning regressiya tenglamasida bir necha muhim va mohiyatli omillar ishtirok etadi. Bu omillardan eng mohiyatlisini to’g’ri tanlash va ularni regressiya tenglamasiga kiritish katta ahamiyatga egadir. Omillarni tanlash va sifat jihatdan nazariy tahlil qilishga asoslanadi va uch bosqichda o’tkaziladi. Birinchi bosqichda (dastlabki tahlilda) omillar hech qanday shart qo’yilmasdan tanlanadi. Ikkinchi bosqichda ular juft korrelyatsiya koeffitsentlaridan foydalangan holda tahlil qilinadi. Buning uchun belgilar y₁, x₁, x₂, ..., x_n o’rtasidagi juft korrelyatsiya koeffitsentlarining matritsasi tuziladi. Omillarni tahlil qilishning uchinchi bosqichida regressiya tenglamasi aniqlanadi va uning parametrlarining mohiyatli bo’lishi yoki bo’lmasligi maxsus mezonlar bilan baholanadi.