Kurs ishi mavzu: “ishlab chiqarishning muvozanat darajasini aniqlash usullari. Keynscha va klassik modellar” Ilmiy rahbari: dots. Tursunov A. M

1.8 –rasm. Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashning jamg’arma
va investitsiyalarni taqqoslash usuli

Multiplikator tushunchasi «ko’paytiruvchi» degan ma‘noni anglatadi. Multiplikator samarasining mohiyati investitsiya hajmining o’sishi jamiyat milliy daromadining unga nisbatan ko’proq o’sishiga olib kelishi orqali ifodalanadi.

Multiplikator samarasi — bu sof milliy mahsulot (SMM) o’zgarishining investitsiya sarflaridagi (IS) o’zgarishga nisbati:
Multiplikator samarasi = SMM o’zgarishi / IS o’zgarish
Yoki multiplikator koeffitsiyentini (k) quyidagicha ifodalash ham
mumkin:

Bundan kelib chiqqan holda:
Real SMMdagi o’zgaris = k x IS o’zgarish Investitsiyaviy sarflardagi o’zgarishdan tashqari iste‘mol, davlat xaridi yoki eksportdagi o’zgarishlar ham multiplikator samarasiga ta‘sir ko’rsatadi.
Shu o’rinda ta‘kidlash lozimki, jamg’arma va investitsiya darajasi ham o’ziga xos chegaralarga ega bo’lib, bu borada klassik va keynscha qarashlar tafovutlanadi. Klassik nazariya qarashlariga ko’ra, jamg’arma investitsiya manbai bo’lib, jamg’armaga nisbatan moyillikning yuqori darajasi muqarrar ravishda iqtisodiyotning yuksalishiga olib keladi.
Keynscha nazariya esa klassik talqinga qarshi chiqib, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda bu jarayon o’zgacha kechishi ta‘kidlanadi. Chunki, rivojlangan mamlakatlarda jamg’armaga bo’lgan intilish investitsiyalashga bo’lgan intilishdan jadalroq borib, u quyidagi sabablar bilan izohlanadi:
birinchidan, yuqori foyda keltiruvchi kapital qo’yilmalarning muqobil imkoniyatlari qisqarib boradi. Natijada kapital jamg’arishning o’sishi bilan uning amal qilishining keyingi qo’shilgan samaradorligi pasayib boradi;
ikkinchidan, rivojlangan mamlakatlarda daromadlarning o’sishi bilan jamg’armaning ulushi oshib boradi. Shunga ko’ra, jamg’arma hajmi investitsiya sarflari hajmidan oshib ketsa, jamg’arma egalari muvaffaqiyatsizlikka duchor bo’ladilar. Bu holatni iqtisodiy adabiyotlarda «tejamkorlik paradoksi» tushunchasi orqali izohlanadi.
Bu paradoksning mohiyati shundan iboratki, investitsiyalar nazariy jihatdan avtonom va hosilaviy investitsiyalarga ajratilib, avtonom investitsiyalar milliy daromad hajmi va uning o’zgarishiga bog’liq bo’lmasa, hosilaviy investitsiyalar esa milliy daromadning o’zgarishiga bog’liq bo’ladi. Aynan avtonom investitsiyalarga qo’shimcha ravishda o’sib boruvchi hosilaviy investitsiyalar iqtisodiy o’sishni kuchaytirishi, uni jadallashtirishi natijasida akselyerator samarasi ro’y beradi (―akselyerator‖ tushunchasi ―jadallashtiruvchi‖ degan ma‘noni anglatadi).
Hosilaviy investitsiyalarning iqtisodiy tabiatidagi o’ziga xoslik shundaki, u milliy daromadning o’sishiga qanchalik uzviy bog’liq bo’lsa, uning qisqarishiga ham shu darajada ta‘sirchan bo’ladi. Ya‘ni, iqtisodiyotdagi daromadlarning qisqarishi hosilaviy investitsiyalarning undan ham tezroq qisqarishiga olib keladi. Natijada iqtisodiyotda ishlab chiqarish resurslarining bandlilik darajasi pasayadi. Bunday sharoitda jamg’armaga bo’lgan moyillikning o’sishi o’z navbatida iste‘molga bo’lgan moyillikning pasayishini anglatadi. Iste‘mol sarflarining qisqarishi esa mavjud tovar va xizmatlarning sotilmay qolishiga, ya‘ni ishlab chiqarish zaxirasining ko’payishiga olib keladi. Oqibatda yangi kapital qo’yilmalar amalga oshirilmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, ishsizlikning o’sishi va daromadlarning pasayishi ro’y beradi. Aholi tomonidan jamg’armaning haddan ortiq ko’paytirib yuborilishi oqibatida kelib chiquvchi salbiy jarayonlar, ya‘ni - «tejamkorlik paradoksi» shunday tarzda namoyon bo’ladi. Mazkur jarayonni quyidagi chizma orqali ham ko’rib chiqish mumkin.
Mamlakatimizda 2020 yilning 11 sentyabrdan boshlab Markaziy bank asosiy stavka 14% ni tashkil etadi. Markaziy bank asosiy stavkasi pul-kredit siyosatining asosiy instrumentlaridan biri hisoblanadi.
Banklararo pul bozoridagi foiz stavkalari, shuningdek, Markaziy bank tomonidan bank tizimiga likvidlikni taqdim etish bevosita asosiy stavkaga bog’liq.
Shunday qilib, asosiy stavka iqtisodiyotdagi foiz stavkalari darajasiga, shuningdek, aholi va biznesning iste‘mol va investitsiyaviy (sarmoya kiritish) qarorlariga ta‘sir ko’rsatgan holda ichki talab va inflyatsiya darajasi o’zgarishida ahamiyat kasb etadi.
Asosiy stavka darajasi Markaziy bank boshqaruvi majlislarida pul-kredit siyosati sharoitlari, joriy va kutilayotgan inflyatsiya darajasi hamda makroiqtisodiy holatni inobatga olgan holda belgilanadi. Odatda, agar inflyasiya darajasi oshsa, Markaziy bank ham asosiy stavkani oshiradi. Agar inflyatsiya darajasi pasaysa, bunda Markaziy bank asosiy stavkani pasaytiradi. Markaziy bank asosiy stavkani o’zgartirishga qaror qilsa, bozorni mumkin bo’lgan o’sish yoki pasayish haqida avvaldan xabardor qiladi.³
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ham majburiy zaxira talablari pul massasini tartibga solish hamda mamlakat bank tizimining likvidliligiga ta‘sir etishning muhim va ta‘sirchan vositasi sifatida amaliyotda qo’llanilmoqda.
Majburiy rezervlar tijorat banklari tomonidan jalb qilingan milliy va xorijiy valyutadagi depozit mablag’larga nisbatan o’rnatilgan me‘yorlardan kelib chiqib, Markaziy bankdagi o’tkazilishi lozim bo’lgan pul mablag’larini anglatadi. Xususan bu instrument Markaziy bank tomonidan quyidagi maqsadlar uchun qo’llanadi:
- tijorat banklarining likvid mablag’lari hajmini muvofiqlashtirgan holda, kreditlash faolligiga ta‘sir ko’rsatish;
- tijorat banki bankrot bo’lgan sharoitda uning majburiyatlari yuzasidan hisoblashish;
-pul massasining o’sish sur‘atlarini tartibga solgan holda, pul massasining multiplikativ ko’payishiga bevosita ta‘sir ko’rsatish.
Bunda, Adliya vazirligi tomonidan 2018 yil 25 aprelda 3002-son bilan ro’yxatga olingan ―Tijorat banklarining O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankida depozitga o’tkaziladigan majburiy rezervlari to’g’risida‖gi Nizomga muvofiq, Markaziy bank tijorat banklari tomonidan Markaziy bankka o’tkazilishi lozim bo’lgan majburiy rezervlar hajmi (normativ miqdori)ni hamda depozitga o’tkazish tartibini belgilaydi. O’z navbatida, majburiy rezervlarning normativ miqdorini hisoblashda Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining rezerv shakllantiriladigan majburiyatlariga nisbatan majburiy zaxira me‘yorlari belgilangan bo’lib, 2019 yil 1 iyuldan: milliy valyutadagi depozitlar uchun - 4%; xorijiy valyutadagi depozitlar uchun - 14% etib belgilangan bo’lib, majburiy zaxira rezervlari har ikkala valyuta uchun ham milliy valyutada shakllantiriladi⁴.

II-BOB KLASSIK VA KEYNSIY MODELLARDA MAKROIQTISODIY MUVOZANAT

2.1. Makroiqtisodiy muvozanatning klassik modeli

Klassik maktab vakillari vaziyatdan kelib chiqadi, chunki bozor tizimi o'z-o'zini boshqarish vositalarini avtomatik ravishda tartibga solishga qodir ekanligi, masalan, makroiqtisodiy muvozanat Davlatning iqtisodiy jarayonlarda roli minimallashtirish kerak.

Klassika shuni ko'rsatadiki, iqtisodiyot har doim real resurslarni to'liq bandlik bilan haqiqiy yalpi ichki mahsulotning tabiiy darajasiga intilmoqda.
Ushbu nazariyaga ko'ra, cho'zilgan iqtisodiy inqiroz bo'lmasligi mumkin. Shunday qilib, ishsizlik mehnat bozorida yuqori ish haqi keltirilgan mehnat bozorida ta'minotdan oshadi. Bozor qonunlariga muvofiq pulning ortiqcha miqdori ish haqining pasayishiga olib keladi. Boshqacha aytganda, ish haqi dinamikasi orqali mehnatga bo'lgan talabni tartibga solish mumkin. Klassiklarga ko'ra, bir xil mexanizmlar, iqtisodiyotning makroiqtisodiy muvozanatini to'la vaqtli ish bilan birgalikda kafolatlaydigan boshqa mikrogllonlarga harakat qiling.
Resurslar bandligi tugagach, yalpi talabni rag'batlantirish natijalariga erishilmaydi - chiqarilish hajmining oshishi. Qo'shimcha haqiqiy pul ta'minoti investitsiya talabini rag'batlantirmaydi, chunki iqtisodiyot ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasida faoliyat yuritadi. Statistik siyosat natijasi narxlarning doimiy masalasi ko'tariladi. AD oralig'ining o'zgarishi, narx darajasi oshadi va chiqarilishi barqaror bo'lib qolmoqda.
Iqtisodiyotdagi moslashuvchan narxlar va ish haqi tejamkor foiz stavkalari mavjud bo'lib, ular tejash va investitsiyalar dinamikasini aniqlaydi. Kompaniyaning foiz stavkasining o'sishi bilan ular ko'proq tejashni boshlaydilar va kamroq iste'mol qila boshlaydilar. Omonatlarning o'sishi ishlab chiqarishning pasayishiga olib keladi va narxlarni kamaytirishga olib keladi. Kredit kamayadi va bu, o'z navbatida investitsiyalarning o'sishiga olib keladi. Ortiqcha tejash foiz stavkasi pasayishiga olib keladi. Bunday vaziyatda tejash pasayishni boshlaydi va sarmoyalarni ko'paytiradi. Natijada, makroiqtisodiy muvozanatni to'ldirish hajmining bir xil darajada tiklanadi.
Klassik nazariya J.-b qonuniga asoslanadi. Shunga ko'ra, ushbu iqtisodiy sharoitda butun milliy mahsulotlar hajmi amalga oshiriladi va umumiy ravishda ortiqcha xarajat bo'lmaydi.
Umumiy xarajatlarning egri chizig'i rejalashtirilgan xarajatlar va chiqindi (daromad) o'rtasidagi munosabatlarni ko'rsatadi. Umumiy talabning egri iqtisodiy agentliklarning talabi va narxlar darajasi bo'lgan tovarlar va xizmatlar o'rtasidagi munosabatlarni aks ettiradi.
Aytaylik, narxlar ko'paydi. O'rtacha narxlar iste'mol, investitsiya xarajatlari va sof eksportni kamaytiradi, ular Colnesian Xoch modelida e 0 dan 1 gacha bo'lgan umumiy xarajatlarning egri chizig'idagi egri chiziqqa ta'sir qiladi (A 1-rasm). Aksincha, narxlarning pasayishi, belgilangan xarajatlarning egri chiziqlarini e 2 ga siljitadigan barcha xarajatlar turlarini ko'paytiradi. Shu bilan birga, AD-modelda, narxlarning o'zgarishi reklama chizig'ida aksiyaning egri chizig'ida aks ettirilgan.
Talabning narxi bo'lmagan omillaridagi o'zgarishlar - investitsiya, eksport, davlat xarajatlari egri reklamalari va E. ning smenasi, reklama smenasi qiymatini avtonom xarajatlar va ko'payishning o'zgarishi bilan belgilanadi. Biroq, xarajatlarning o'zgarishi muammoni o'zgartirish, narx o'zgarishi yoki ikkalasining kombinatsiyasi jami etkazib berish egri chizig'iga bog'liqmi, I.E. Qaysi davr ko'rib chiqiladi - qisqa yoki uzoq. Masalan, siz qisqa vaqt ichida avtonom xarajatlarning ta'sirini ko'rsatishingiz mumkin, chunki egri chiziqli tang bo'lsa (A, B), I.E. Nisbiy narx moslashuvchanligi qoladi.
Narxlarning o'sishi E 1-sonli E 1-sonli egri chiziqning pasayishiga olib keladi, shunda C nuqtasi C bosqichida yangi qisqa muddatli muvozanat o'rnatiladi. Shunday qilib, C. p nuqtasida yangi qisqa muddatli muvozanat o'rnatiladi. Shunday qilib, narxlarning ko'tarilishi multiplikatorning harakatini susaytiradi. Va ko'proq narxlar o'sib boradi, kamroq daromad xarajatlarning dastlabki o'sishining oshishi bo'ladi. Agar iqtisodiyot potentsial darajasida bo'lsa (I.E., vertikal bo'lganidek), keyin xarajatlarning har qanday o'sishi narxlarning oshmasligi uchun kamaytirilmaydi.
Makroiqtisodiyot tizimni butun, ya'ni bir-biriga bog'langan individual bozorlardan iborat bo'lgan umumta'lim bozorida e'tiborga oladi. Ushbu yagona milliy bozorda umumlashtirilgan, yig'ilgan ko'rsatkichlar o'zaro bog'liq: yalpi talab va umumiy taklif, natijada ish bilan bandlik va narx darajasiga olib keladi. Milliy bozordagi muvozanatning, har qanday ma'lum bir mahsulotning narxi va iqtisodiyotdagi umumiy vaziyat, ya'ni milliy ishlab chiqarish, bandlik va narxlarning umumiy darajasi emas. Makroiqtisodiy muvozanatni tahlil qilish sizga quyidagilarni ko'rib chiqishga imkon beradi: bozorning umumiy ishlashi qanday ishlaydi; Nima uchun iqtisodiyotda hal qilinadi va liftlar, inflyatsiya va ishsizlik mavjud; Bozor tizimi to'liq ish bilan ta'minlash va inflyatsiyasiz makroiqtisodiy muvozanatni ta'minlashga qodirmi yoki davlat makroiqtisodiy jarayonlarni tartibga solishi kerak.
Iqtisodiy nazariyadagi ushbu masalalar bo'yicha qarashlar birligi mavjud emas. Ushbu mavzu bo'yicha iqtisodiy fanning eng muhim yo'nalishlari qanday muhim yo'nalish ekanligini ko'rib chiqamiz, bozor mexanizmining o'zini o'zi tartibga solish va iqtisodiyotga davlat aralashuvi zarurligini baholaydi.
Ko'rish tartibi. Milliy bozor o'zaro bog'liq bo'lgan individual bozorlarning murakkab tizimi: tovarlar bozori, mehnat bozori, pul bozori, - biz birinchi bo'lib milliy bozorni tahlil qilishga qaratamiz bozor mahsulotlari. Ushbu bosqichda muvozanatni umumiy talab va jami etkazib berish va taqqoslash kabi muvozanatni ko'rib chiqing klassik va Keyrian Muvozanat barqarorligi muammosiga yondashuv.
Keyin, umumiy xarajatlarni taqqoslash va milliy ishlab chiqarish hajmi, ko'rib chiqaylik makroiqtisodiy muvozanatning asosiy modeli. Keysian nazariyasining nuqtai nazaridan ular makroiqtisodiy etishmasligi sabablarini va to'liq ish bilan ta'minlashda makroiqtisodiy muvozanatga erishish uchun sharoitlar keltirilgan.
Tovar bozorida KriNian muvozanatining asosiy g'oyalarini tushunish, ko'rib chiqing pul bozoridagi muvozanat va mehnat bozori Chizish uchun umumiy model Makroiqtisodiy muvozanat.
Shunday qilib, tovar bozorida makroiqtisodiy muvozanatni tushuntirish va tahlilga murojaat qilish uchun ishlab chiqarish va ish bilan ta'minlashning sabablarini aniqlash kummutiv talab va jami etkazib berish.
E'longa kiritilgan talab - Bu milliy ishlab chiqarishning haqiqiy miqdori, bu xo'jalik yurituvchi subyektlar narx darajasi bo'yicha sotib olishga tayyor. Narxlar darajasi va kumuli talab o'rtasidagi munosabatlar teskari yoki salbiy. Bu uchta omil tomonidan belgilanadi:
1) foiz stavkasi ta'siri;
2) boylik yoki pul qoldiqlarining ta'siri;
3) import xaridlarining samarasi.
Ushbu omillar qanday harakat qiladi? Narxlarning yuqori darajasida pulga bo'lgan talab ortib bormoqda va doimiy pul taklifi bilan pulni qo'llash narxini oshiradi, ya'ni foiz stavkasi. Foiz stavkalarini ko'paytirish ba'zi xarajatlarning pasayishiga olib keladi: korxonalar investitsiya xarajatlarini kamaytiradi va iste'molchilar - tovarlar va xizmatlarni sotib olish xarajatlari, ya'ni tejashni afzal ko'rishadi. Natijada, yalpi talab kamayadi.
Katta narx darajasi to'plangan moliyaviy aktivlarning (shoshilinch hisoblar, obligatsiyalar) sotib olishning kuchini kamaytiradi, ya'ni to'plangan boylikni kamaytiradi. Bunday holda, aholi xarajatlarni kamaytirishini kutish mumkin, bu umumiy talabning pasayishiga olib keladi.
Milliy bozorda narxlarning ko'tarilishi eksportning pasayishiga va importning o'sishiga olib kelishi mumkin, bu haqiqiy milliy mahsulotga yalpi talabning miqdorini kamaytiradi. Grafik chiziqli talab Ad1. O'ng tomonga tushib ketdi.
Uni ajratish kerak talabning o'zgarishinarxlarning o'zgarishi natijasida kelib chiqadi va talabning o'zgarishisezgir omillar bilan bog'liq. Külümyat thumaniyaviy uy xo'jaliklari, biznes, davlat, xorijiy sub'ektlar milliy bozorida mashq qiladigan umumiy xarajatlar bilan belgilanadi, ya'ni Reklama. ga bog'liq C + IG + G + XN. Shunday qilib, mustaqil omillar umumiy talabning o'zgarishi - bu:
1) iste'mol xarajatlaridagi o'zgarishlar C.;
2) investitsiya xarajatlaridagi o'zgarishlar IG.;
3) Davlat xarajatlaridagi o'zgarishlar G.;
4) Eksport va import, I.E. o'rtasidagi nisbatdagi o'zgarishlar toza eksportda.
Milliy bozorda talabni talab qiladigan mavzular inflyatsiya kufirlari ta'siri, soliq siyosatidagi o'zgarishlar, davlatning rivojlanish dasturlari, valyuta kurslari va boshqalar, har bir narx darajasidagi talabning o'zgarishni keltirib chiqaradi.
Talabning grafikasi barcha grafikaning butun grafikasidan foydalanishni anglatadi va o'ngdan Ad1. ga Ad2. yalpi talabni oshirish va pasayish bilan Ad1. ga AD3. Talabni qisqartirish bilan.
Umumiy mutanosib mutanosib mutanosiblik va ulardan foydalanish bo'yicha milliy iqtisodiyotning holati; ishlab chiqarish va iste'mol qilish; Moddiy va moliyaviy oqimlar - xarakterlanadi umumiy (yoki makroiqtisodiy) iqtisodiy muvozanat (Ooc). Boshqacha aytganda, bu jamiyatdagi umumiy iqtisodiy manfaatlarning maqbul amalga oshirilishi. Haddan tashqari resurslar va real bo'lmagan mahsulotsiz ehtiyojlarni to'liq qondirish demakdir.
Grafik makroiqtisodiy muvozanat egri chizig'iga moslashishni anglatadi Reklama va Kabi Va ba'zi bir nuqtada ularning kesishishi. Umumiy talab va umumiy taklifning nisbati (AD - kabi) Bu, ushbu narx darajasidagi milliy daromadlarning ahamiyati va umuman - jamiyat darajasidagi muvozanatni, I.E. ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi bunga bo'lgan külürmentga tengdir. Makroiqtisodiy muvozanatning ushbu modeli asosiy hisoblanadi. Egri chiziq Reklama egri chiziqni kesib o'tishi mumkin Kabi Turli bo'limlarda: gorizontal, oraliq yoki vertikal. Shuning uchun, makroiqtisodiy muvozanatning uchta variantlari mavjud.
Iqtisodiyotning to'liq ishlashi uchun (II segment) vertikal segmenti va qisqa vaqt ichida hajmini oshirishning yanada ko'payishi mumkin emas.
Umumiy talabga ta'sir etuvchi mustaqil omillar
Aholining pul daromadlari miqdori;
Tovarlar va pullik xizmatlar uchun tariflarning narxlari bo'yicha narx darajasi;
Mamlakatda soliq tizimining holati;
Kredit shartlari;
Pul muomalasi holati;
Milliy va tarixiy xususiyatlar;
Geografik va demografik xususiyatlar;
Aholini ish bilan ta'minlashning professional saralash tarkibi;
Mamlakatda ishsizlik darajasi;
Jamiyatdagi mulkiy tabaqalanishning darajasi va holati
Umumiy taklif ta'sir ko'rsatadigan kuchli omillarga quyidagilar kiradi:
1) resurslar narxi (R Resurslar). Resurslarning narxi qanchalik yuqori bo'lsa, xarajatlar va kichik etkazib berish kamroq. Resurslar uchun narxlar egri siljishga olib keladi Kabi Chap yuqoriga va ularning pasayishi egri chiziqning o'zgarishiga Kabi O'ng tomonga. Bundan tashqari, resurslar narxlari miqdori ta'sir ko'rsatadi:
ammo) resurslar soni. Katta resurs zaxiralari, mamlakatda resurslarning narxi past bo'lgan;
b) import resurslarining narxi. Import resurslarining o'sishi xarajatlarni oshiradi, yalpi taklifni kamaytiradi (egri chiziq) Kabi chapga siljigan);
ichida) resurs bozorida monopolizm darajasi. Resurs bozorlarini monopollashtirish, resurslarning narxi qanchalik yuqori bo'lsa, manbalarning narxi va shuning uchun xarajatlarga nisbatan, shuning uchun kümülatif taklif;
2) resursning ishlashi, i.e., umumiy ishlab chiqarishning xarajatlarga nisbati;
3) biznes uchun soliq (Tx.). Bir xil soliqlarni o'zgartirish, bu yalpi talabga ta'sir etuvchi ish haqi yalpi taklifga bevosita ta'sir qilmaydi, chunki u firma narxini o'zgartirmaydi;
4) firmalarning pul o'tkazmalari (Shlak);
5) iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish.
Iqtisodiy muvozanatning klassik (va neoklassik) modelida, birinchi navbatda, asosan tejash va investitsiyalarning makro darajasiga nisbatan o'zgarishi bilan ko'rib chiqiladi. Daromad o'sishi omonatlarning ko'payishini rag'batlantiradi; Investitsiyalar tejashni o'zgartirish ishlab chiqarish va bandlikni oshirmoqda. Natijada daromad yana o'sib bormoqda va bir vaqtning o'zida tejash va investitsiyalar. Umumiy talab (reklama) va jami takliflar o'rtasidagi rioya qilish moslashuvchan narxlar, bepul narxlash mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Klassiklarga ko'ra, narx nafaqat resurslarning taqsimlanishini tartibga soladi, balki "boshqa qonuniy" vaziyatning "o'zaro almashish" ni ta'minlaydi. Klassik nazariyaga ko'ra, har bir bozorda bitta asosiy o'zgaruvchi (P narx va Vaze VT), bozorning muvozanatini ta'minlash. Tovarlar bozoridagi muvozanat (investitsiyalar talabi va etkazib berish orqali) foiz stavkasini belgilaydi. Pul bozorida narx darajasi o'zgaruvchan o'zgaruvchining nuqtai nazaridan. Mehnat bozorida talab va taklif o'rtasidagi rioya qilish haqiqiy ish haqining qiymatini tartibga soladi.
Davlat aralashuvi ortiqcha deb hisoblagan. O'sish o'sgani uchun tejash harakatsiz yotmasligi kerak; Ular investitsiyalarga aylanishi kerak. Agar bu sodir bo'lmasa, yalpi mahsulotning o'sishi sekinlashadi, demak, daromadlar kamayadi, talab libosidir.
Iqtisodiy muvozanatning klassik (va neoklassik) modelida, avvalambor, avvalo hisob-kitob va investitsiyalarning makro sathiga bo'lgan munosabatlar va investitsiyalarning o'zaro munosabatlari ko'rib chiqiladi. Daromad o'sishi omonatlarning ko'payishini rag'batlantiradi; Investitsiyalar tejashni o'zgartirish ishlab chiqarish va bandlikni oshirmoqda. Natijada daromad yana o'sib bormoqda va bir vaqtning o'zida tejash va investitsiyalar. Umumiy talab (reklama) va umumiy taklif o'rtasidagi muvofiqlik (AS) moslashuvchan narxlarda ta'minlanadi, mexanizmlar bepul. Klassiklarga ko'ra, narx nafaqat resurslarning taqsimlanishini tartibga soladi, balki "boshqa qonuniy" vaziyatning "o'zaro almashish" ni ta'minlaydi. Klassik nazariyaga ko'ra, har bir bozorda bitta asosiy o'zgaruvchi (P narx va Vaze VT), bozorning muvozanatini ta'minlash. Tovarlar bozoridagi muvozanat (investitsiyalar talabi va etkazib berish orqali) foiz stavkasini belgilaydi. Pul bozorida narx darajasi o'zgaruvchan o'zgaruvchining nuqtai nazaridan. Haqiqiy ish haqining qiymatini tartibga solish uchun etkazib berish va taklif o'rtasidagi muvofiqlik.
Klassikalar uy xo'jaliklarini tejash firmalarning investitsiya xarajatlariga aylantirishda alohida muammoni ko'rmaydilar. Davlat aralashuvi ortiqcha deb hisoblagan. Ammo ulardan kechiktirilgan xarajatlar (jamg'armalari) orasida ushbu mablag'lardan foydalanish, qolganlari (va paydo bo'lishi mumkin). Agar daromadning bir qismi omonat shaklida qoldirilgan bo'lsa, demak, bu iste'mol qilinmaydi. Ammo bu iste'mol o'sdi, tejash harakatsiz yotmasligi kerak; Ular investitsiyalarga aylanishi kerak. Agar bu sodir bo'lmasa, yalpi mahsulotning o'sishi sekinlashadi, demak, daromadlar kamayadi, talab libosidir.
Omonat va sarmoyalarning o'zaro ta'siri unchalik oddiy va aniq emas. Jamg'armalar umumiy talab va jami taklif o'rtasidagi makroriyani buzadi. Tanlov mexanizmini hisoblash va ma'lum shartlarda moslashuvchan narxlar ishlamaydi.
Natijada, investitsiyalar ko'proq mablag 'bo'lsa, inflyatsiya xavfi yuzaga keladi. Agar investitsiyalar omonat ortida qolsa, unda yalpi mahsulotning o'sishi ham to'sqinlik qiladi.

2.2. Makroiqtisodiy muvozanatning Keyns modeli

Klassik maktab namoyondalari bozorlar va baholarning umumiy muvozanati nazariyasini yaratdilar. Ularning umumiy muvozanat konsepsiyasiga ko`ra iqtisodiyotda faqatgina to`liq bandlilik sharoitidagi muvozanat mavjud bo`lishi mumkin. Bunday xulosa J.B.Seyning bozorlar qonuniga tayanadi. Bu qonunga ko`ra mehnat taqsimotiga asoslangan iqtisodiyotda har bir sub‘ektning ishlab chiqarishi bir vaqtning o`zida boshqa sub‘ektlarning ishlab chiqarish natijalariga talab hisoblanadi. Oxir-oqibat yalpi talab yalpi taklifga teng bo`ladi. Klassik iqtisodchilar fikriga ko`ra

AD ≠ AS holati ro`y bermaydi, umumiy xarajatlar miqdori etishmay qolgan, ya‘ni AD< AS holati ro`y bergan sharoitda ham baho, ish haqi va foiz stavkasi kabi dastaklar ishga tushadi va natijada xarajatlar miqdorining kamayishi ishlab chiqarishning real hajmi, bandlik va real daromadlar miqdorining kamayishiga olib kelmaydi.
Makroiqtisodiy muvozanatning klassik modeli ishlab chiqarish hajmi resurslarning bandliligi va ishlab chiqarish texnologiyalarining funksiyasi hisoblanadi, va egiluvchan baholar mexanizmi tomonidan potensial darajada tutib turiladi degan shartlarga tayanadi. Egiluvchan baholar mexanizmi hisobiga bozor iqtisodiyoti barcha mavjud resurslarning to`liq bandlilgini ta‘minlab turadi.
Klassik makroiqtisodiy muvozanat modelining o`ziga xos xususiyati pulning neytralligi prinsipini ko`zda tutishidir. Bu model pul massasi real ishlab chiqarishga hech qanday ta‘sir ko`rsatmaydi degan prinsipga asoslanib tuziladi. Klassiklar modelida pul bozor agentlariga faqatgina bitimlarga xizmat qilishi, ya‘ni oldi-sotti jarayonida sof texnik vazifalarni bajarishi uchungina kerak. Bu asosga ko`ra klassiklar tomonidan klassik dixotomiya konsepsiyasi shakllantirilgan. Klassik dixotomiya konsepsiyasida – ikki parallel bozor, real va pul bozori alohida-alohida amal qiladi, ular o`rtasidagi muvozanat avtomatik barqarorlashtirgichlar orqali ta‘minlab turadi deb hisoblanadi.
Pul bozori investitsiya va jamg`armalar tengligini hamda to`liq bandlik sharoitini ta‘minlaydi. Faqatgina, ishsizlikning tabiiy darajasida «ixtiyoriy» ishsizlik bo`lishi mumkin, deb hisoblashadi. Bu shuni bildiradiki, AD va AS ning muvozanat nuqtasida ishlab chiqarish hajmi (Y) uning potensial hajmiga esa (Y*) teng. Iqtisodiyotda yaratilgan daromadlaning bir qismi jamg`arilishi yalpi talabning yalpi taklifni qoplashi uchun etishmasligiga olib kelmaydi, chunki har bir jamg`arilgan so`m tadbirkorlar tomonidan investitsiyalanadi, deb ta‘kidlashadi.
Agarda, tadbirkorlar uy xo`jaliklarining jamg`armalari miqdorida investitsiya qilishsa, ishlab chiqarish hamda bandlik darajalari doimiy bo`lib qoladi.
Klassik iqtisodchilar ta‘kidlashlaricha, kapitalizmning o`ziga xos pul bozori mavjud va bu bozor jamg`arma va investitsiyalarning tengligini ta‘minlaydi. Bunda tenglashtiruvchi omil rolini foiz stavkasi o`taydi (7.1-rasm). Shuning uchun ham to`liq bandlik mavjud bo`ladi. Bu iqtisodchilar davlatning iqtisodiyotga aralashuvi qisqa muddatli samara bersada, uzoq muddatga, oxir-oqibat bozor iqtisodiyotining tabiiy harakat mexanizmiga notabiiy aralashilganligi uchun, salbiy oqibatlarga olib keladi deb hisoblashadi.