Курс иши мавзу: иншоотлар чўкиши ва горизонтал силжишини геодезик усуллар билан кузатиш

б)Тригонометрик нивелирлаш усули.
Бу усулда баландлик узатиш учун зенит масофа қулай шароитда аниқ оптикавий теодолит ( Т1, Т2) билан ўлчаниши керак. Кузатиш бир вақтнинг ўзида 2 та теодолит ёрдамида тўғри ва тескари йўналишда бажарилади.
Дарё орқали биландлиги узатилиши керак бўлган А ва В нуқталар кўприкни режалашда асос пунктлари ҳисобланади ва репер сифатида фойдаланилади (87 – расм)
Теодолит ва визир маркалари АД=ВС шарт бажарилган ҳолда паралелограмма учларига ўрнатилади. АД ва ВС масофалар 3 м дан ошмаслигига харакат қилинади.

2-расм
А ва В нуқталарга рейка тик ҳолда ўрнатилади. Теодолитнинг НЎ аниқлангандан кейин, бир вақтда иккила қирғоқдаги теодолитлар қараш трубалари яқиндаги рейкага қаратилади ва вертикал доира адилаги нўль - пунктга келтирилгандан кейин, ундан саноқ олинади. Бу саноқ асбоб баландлиги i билан мос келади.
Ўлчаш тугагандан кейин теодолитлар жойи алмаштирилади. Қарама-қарши қирғоқда кузатиш, зенит масофасини ўлчаш билан бошланади.
Икки томонлама тригонометрик нивелирлаш учун:

бу ерда z₁ ва z₂ – турли теодолитлар билан бир вақтда ўлчанган зенит масофалар;
l₁ ва l₂ - бир хил визир маркаларнинг баландликлари;
i₁ ва i₂ – А ва В реперлардаги асбоблар баландлиги;
S – А ва В пунктлар орасидаги масофа.


в) Гидростатик нивелирлаш усули.
Жуда катта сув хавзалари орқали баландлик узатиш гидростатик нивелирлаш усулида амалга оширилиши мумкин. Дарё тагидан катта босимда сув билан тўлдирилган мустаҳкам шланг ўтказилади. Шланг икки қирғоқдаги таянчга ўрнатилади ( 88 – расм). Таянчдан маълум масофадаги жойга реперлар ( 1 – репер ва 2 – репер ) маҳкамланади. Иккита нивелир ёрдамида 1 ва 2 мосламалар сатҳлари реперлар билан боғланади. Кузатиш маълум вақт оралиқларида олиб борилади.

3-расм
Иккала қирғоқда бир вақтда Р босим, сув ва ҳаво температураси t ўлчанади ва зарурият бўлганда натижаларга тузатма шаклида киритилади. Қулай шароитда бу усул билан сув тўсиғидан баландликни бир неча мм аниқликда узатишни таъминлаш мумкин.