1.Иккиламчи марказий моментлари хисоблаш.
бу ерда n – кузатишлар бажарилган давралар сони. (n=23)
2.Бирламчи аралаш моментларни хисоблаш
;
;
,
Иккиламчи марказий момент қийматларини квадрат илдизидан чиқариб, стандарт топилади:
3.Четлашишлар ўрта квадратик хатоси
;
;
4.корреляция коеффициентларини хисоблаш.
а) жуфтли коэффициентлар:
;
;
.
б) хусусий коэффициентлар:
в) кўплик коэффициентлари:
Коррелация коэффициентлари маънога эга ёки эга эмаслигини қуйидаги ифодадан топилади:
.
Агар
,
бўлса, коэффициентлар маънога эга деб топилади.
Бордию h1 ва h2 миқдорлари орасидаги ўзаро боғлиқлик яхши бўлса, яъни коррелация коэффициенти Ι сонига яқин бўлса, нисбий баландликлар h1 ва h3 га кам таъсир кўрсатади. Бу ҳолат коррелациянинг хусусий коэффициенти нинг жуфтли коэффициентларга яқин бўлиши билан ҳам исбот бўлади. Бундан ташқари коррлециянинг жуфтли коэффициентлари , , , , , бўлганда маънога эга бўлмайди. Шунинг учун иккинчи репер бошқа бошқа реперлардан мустаҳкам экан, деган хулоса чиқарилади. Олинган натижа бошқача ҳам бўлиши мумкин.
2.9.1. Нивелирлаш схемасини тузиш.
Дастлаб планга чуқурлик реперлари ва чўкиш маркалари ўрнатилган жойлар аниқ қилиб туширилади. Кейин нивелирланиши лозим бўлган реперлар ва маркалар чизиқ билан бирлаштирилади. Шундай қилиб, бўғинлар ташкил этилади. Ана шундай чизиқлар, ёпиқ полигонлар йиғиндисидан нивелирлашнинг умумий чизмаси барпо этилади (3.2-расм), чизмага нивелирлаш йўлларининг барча тугун нуқталари туширилади ва уларнинг номлари ёзилиб қўйилади.
Реперларнинг жойланиши, уларнинг турлари, уларгача бўлган масофалар шартли белгилар асосида аниқ ва равон қилиб кўрсатилади.
8-расм. Нивелирлаш схемаси
2.9.2.Нивелирлаш йўллари учун вазн характеристикаларини хисоблаш.
Нивелирлаш йўлининг в а з н и й т а в с и ф и ни ҳисоблаш учун асос қилиб вазн бирлигидаги визир нурининг узунлиги (Д) олинади.
Нивелирлаш лойиҳасида барча визирлаш нурларининг узунликлари ўлчаб чиқилади. Аниқлик меъзони этиб визирлаш нурларининг узунлигига боғлиқ бўлган кузатиш хатоси қабул қилинган. Кузатиш хатоси проф. М.Е.Пискунов таклиф қилган қуйидаги ифодадан топилади:
Бу ерда кузатишнинг ўрта квадратик хатоси.
Ҳар бир визир нури учун унга тўғри келадиган кузатишннг ўрта квадратик хатоси топилади.
Барча визир нурларининг узунлиги 5 метргача қилиб яхлитланади. Сўнгра бир хил узунликларга эга бўлган масофаларнинг сони аниқланади, улар юқоридаги ифода билан аниқланадиган кузатиш хатосига кўпайтирилади ва барча нивелирлаш йўлларининг ўрта квадратик хатолари қўшилиб, нивелирлаш лойиҳасининг хатоси аниқланади (3.1-жадвал). Визир нури (Д)нинг узунлиги Д=20м бўлганда энг мақбул масофа деб топилади. Шунинг учун 0,000441: 0,001764=0,25. Бу икки станция орасидаги нивелирлашнинг ўрта квадрат нуқсони ҳар бир нивелир йўлининг хатоси 0,500:2=0,25 бўлади.
Нивелирлаш лойиҳаси тузилади. Унда тўп реперларнинг ҳам полигонларнинг номлари тугун нуқталарнинг номерлари, нивелирлаш йўлларининг тескари вазнлари, уларнинг йўналишлари кўрсатилади.
Нивелирлаш тармоқларини тенглаштириш мақсадида кўпинча э к в и в а л е н т а л м а ш т и р и ш усули қўлланилади. Бу усул бошқа аниқ усулларга тенг келадиган усулидир.
9-расм. Нивелирлаш лойиҳаси схемаси
10-расм. Эквивалент алмаштириш усули
Эквивалент алмаштириш усули бўлади.
Унда бўлади.
Бир тугунли ёпиқ полигон битта тўғри чизиқ билан алмаштирилади .
2-жадвал.
т/р
|
Масофа, м
|
|
|
Тенг аниқликда ўлчанган масофалар вазни
|
Оралиқ
|
Д
|
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
|
7,5
7,6-12,5
12,6-17,5
17,5-22,5
22,5-27,5
27,5-32,5
32,6-37,5
37,6-42,5
42,6-47,5
47,6-52,5
52,6-57,5
|
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
|
0,21
0,028
0,035
0,042
0,049
0,056
0,063
0,070
0,077
0,084
0,091
|
0,000441
0,000784
0,001225
0,001764
0,002401
0,003136
0,003969
0,004090
0,005929
0,007056
0,008281
|
0,500
0,889
1,391
2,00
2,72
3,56
4,50
5,56
6,72
8,00
9,36
|
0,250
0,444
0,695
1,000
1,360
1,780
2,250
2,760
3,360
4,000
4,680
|
3.-жадвал
Секция
№
|
Ушбу масофаларга тўғри келадиган тенг бўлмаган нисбий баландликлар сони
|
Жами
|
5
|
10
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
40
|
I
|
|
|
|
|
2
|
|
|
5
|
7
|
II
|
|
2
|
2
|
|
|
|
|
2
|
6
|
III
|
2
|
|
|
|
|
1
|
1
|
|
4
|
IV
|
|
2
|
2
|
|
|
|
|
4
|
8
|
V
|
1
|
|
1
|
2
|
|
|
|
4
|
8
|
VІ
|
1
|
|
1
|
2
|
|
|
|
4
|
8
|
VІІ
|
3
|
|
|
|
|
|
|
1
|
4
|
VIII
|
|
|
|
1
|
|
|
|
2
|
3
|
4-жадвал
Секция
№
|
3-жадвалда келтирилган масофаларга қўш йўл кузатишнинг ўрта квадратик нуқсони
|
Қўш
Йўл
|
Бир
йўл
|
5
|
10
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
40
|
I
|
|
|
|
|
2.72
|
|
|
13.8
|
16.52
|
8.26
|
II
|
|
0.888
|
1.39
|
|
|
|
|
5.52
|
7.798
|
3.899
|
III
|
0.5
|
|
|
|
|
1.78
|
2.25
|
|
4.53
|
2.265
|
IV
|
|
0.888
|
1.39
|
|
|
|
|
11.04
|
14.206
|
7.103
|
V
|
0.250
|
0.888
|
|
2
|
|
|
|
11.04
|
14.178
|
7.089
|
VІ
|
0.250
|
0.888
|
|
2
|
|
|
|
11.04
|
14.178
|
7.089
|
VІІ
|
0.750
|
|
|
|
|
|
|
2.760
|
3.51
|
1.755
|
VІІІ
|
|
|
|
1
|
|
|
|
5.52
|
6.52
|
3.26
|
ЖАМИ:
|
1.75
|
3.552
|
2.78
|
4
|
2.72
|
1.78
|
2.25
|
60.72
|
79.552
|
39.776
|
Икки нивелирлаш йўлини битта йўл билан алмаштириш мумкин. У ҳолда йўлнинг тескари вазни
бўлади.
Нивелирлаш тармоқлар лойиҳасини коррелатлар усулида баҳолаш учун проф. В.В.Попов таклиф этган к о р р е л а т л а р н и н г н о р м а л т е н г л а м а л а р и с и с т е м а с и қўлланилади.
3.8. Минораларнинг оғишини аниқлаш
Минораларнинг ёки баланд обидаларнинг учларининг силжишини аниқлашда триангуляция усулидан фойдаланилади. У ҳолда шартли координаталар системаси қабул қилиниши мумкин. Триангуляцияни ташкил қилган шакллар, иншоотнинг жойланиши, триангуляция пунктларини жойлаштиришда қўйиладиган талабларга амал қилган ҳолда лойиҳалаштирилади.
3.1. Триангуляция лойиҳасининг сифатини баҳолаш
Бунинг учун А.И.Дурнев таклиф қилган ифодадан фойдаланилади:
=
бу ерда К – учбурчакларнинг соддалаштирилган тармоғидаги йўналишлар сони;
N – тармоқдаги барча ўлчанган йўналишларнинг сони, яъни
= (
Ифодада - бурчак қиймати бир сонияга ўзгарганда боғловчи бурчакларнинг синуслари логарифмларининг олтинчи ҳадининг ўзгариш миқдори.
Триангуляция томонларининг узунлиги иншоот нуқталарининг силжиши миқдорига ва йўналишларнинг ўлчаш аниқлигига боғлиқ бўлади (5.1- жадвалга қаранг).
Триангуляция пунктларига кўп ҳолларда ёпиқ таянч белгилари ўрнатилади. Бундай геодезик нуқтадан бурчак ўлчашлари бажарилганда теодолит таглигига ўрнатилади ва оптик шоқул ёрдамида марказлаштирилади.
Ҳоли тармоқли триангуляция лойиҳасини аниқ баҳолашда қуйидаги шартли тенгламалар тузилади.
5-жадвал
Йўналишларни ўлчашнинг ўрта квадратик хатоси
|
Силжиш миқдорини аниқлашнинг талабий ўрта квадратик хатоси, мм ҳисобида
|
±2
|
±4
|
±6
|
±8
|
±10
|
Визирлаш нурининг узунлиги, м ҳисобида
|
±0.5
±1.0
±2.0
±3.0
±4.0
|
400
200
100
70
50
|
800
400
200
140
100
|
1200
600
300
200
170
|
1600
800
400
300
220
|
1700
900
500
400
300
|
11-расм. Бурғулаш усули билан ўрнатиладиган ёпиқ таянч белгиси.
1- ўйма бут солинган белгининг бош қисми; 2- диаметри 5 см бўлган қувур; 3- нишабли қоплама; 4- диаграмма; 5- қопқоқли ихота қувури; 6- белгининг бошмоғи; 7- қоплама.
Мўри қувурлари оғишини кузатиш учун триангуляция лойихаси
12-расм.
1.1-гуруҳ шартли тенгламаси.
(1)+(2+3)+(4) – W1= -1
(5)+(6+7)+(8) – W2= 0
(9)+(10+11)+(12) – W3= 1
(13)+(14+15)+(16) – W4= 0
2.2- гуруҳ шартли тенгламаси.
(1+8)+(2)+(7) – W5= -1
(9+16)+(10)+(15) – W6= 0
Уфқнинг шартли тенгламаси нуқта атрофида жойлашган бурчакларнинг йиғиндиси 3600 бўлишини тақазо этади. Бизнинг мисолимизда бундай шарт йўқ.
Триангуляция шаклида яна бир шарт бу асослар шартидир.
Масалан, в1 асосини назарга олиб, учбурчаклар қатори орқали в2 асосининг узунлиги аниқланса, бу қиймат в2 асоси узунлигига тенг бўлиши керак, яъни:
в2= в1
6-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |