Kurs ishi mavzu: Biologik va tabiiy resurslar va ulardan ratsional foydalanish Bajardi: 20-21-guruh talabasi G`aybullayeva d tekshirdi: Ishankulova K. Guliston-2022 yil

Atrof-muhitga etkazilgan zararni qoplash. Zarar iqtisodiyotga (ovchilik, baliqchilik, o'rmon xo'jaligi) va tabiiy ob'ektlarga etkazilgan zararga bo'linadi. Iqtisodiyotga yetkazilgan zarar loyiha amalga oshirilgandan keyin yoki avariya natijasida olinmaydigan mahsulotlarning qiymati bilan belgilanadi. Biotaga etkazilgan zarar va biosfera funktsiyalarining yo'qolishi hayvonlar yoki o'simliklar populyatsiyasini to'g'ridan-to'g'ri pul bilan baholash, ularning yashash joylarini yo'qotish va hokazolar orqali baholanishi mumkin.
Keyingi paytlarda olimlar va amaliyotchilar e’tiborini biologik resurslarni baholash, real iqtisodiy qiymatini aniqlash hamda atrof-muhitni boshqarishni tartibga solishning iqtisodiy va moliyaviy mexanizmlarini joriy etish masalalariga qaratmoqda. Endi tabiiy tovarning narxini yoki hatto uning nol bahosini past ko'rsatish odatiy holdir, bu, xususan, biologik xilma-xillikning pasayishiga olib keladi. Biologik resurslarning qiymatini aniqlashda umumiy iqtisodiy qiymat (qiymat) tushunchasi eng istiqbolli yondashuv sifatida ta'kidlanadi: umumiy baholashda yovvoyi tabiat resurslaridan, shu jumladan ekotizim xizmatlaridan foydalanish xarajatlarini ham, xarajatlarni ham hisobga olishga urinish. “foydalanmaslik”, biologik xilma-xillikni saqlash.
Mavjud usullarda faqat ta'sir qilish vaqtida tabiatga etkazilgan zarar hisobga olinadi. Bu ekotizimlarning o'z-o'zini tiklashi, organizmlar populyatsiyalarining asl holatiga qaytishi uchun uzaytirilmaydi.
Iqtisodiy baholashda nafaqat tabiiy resurslarning tijorat (bozor) qiymati, balki ekotizim funktsiyalarining qiymati (iqlimni tartibga soluvchi, atrof-muhitni tashkil etuvchi, bioresurs), ijtimoiy va madaniy ahamiyati, shuningdek, chora-tadbirlar qiymati ham hisobga olinishi kerak. olib qo'yilgan (ishlatilgan) resursni tiklash.
Aholi o‘rtasida iqtisodiy rag‘batlantirishni rag‘batlantirish maqsadida aholi va xo‘jalik yurituvchi subyektlarning xo‘jalik faoliyatini cheklagan holda yo‘qotilgan foydaning o‘rnini qoplash mexanizmlarini ishlab chiqish istiqbollidir.
Biologik resurslar uchun notijorat turlarining tabiiy populyatsiyalarini bevosita muhofaza qilish, oqilona foydalanish jarayonida tijorat turlarini muhofaza qilish bilan birlashtirilishi kerak. Agar ko'rilgan chora-tadbirlardan so'ng, turning populyatsiyasining holati tashvish tug'dirmasa, kelajakda resursdan foydalanish mumkin, ammo qat'iy nazorat va muntazam monitoring.
V resurslardan foydalanish tizimi tabiiy resurslarni hisobga olish va iqtisodiy baholash tizimini, tabiiy resurslarni tartibga solish tizimlarini ishlab chiqish va xom ashyo zahiralari va hayvonlar sonining prognoz baholarini ob'ektivlashtirish muhim vazifalardandir.
Yovvoyi o'simliklarni yig'ib olish chegaralari, qo'riqlanadigan hududlarga tashrif buyurish standartlari, litsenziyalash va boshqalar kabi ma'muriy va nazoratni boshqarish vositalari ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Iqtisodiy baholash nafaqat tijorat (bozor) qiymatini, balki ekotizim funktsiyalarining qiymatini (iqlimni tartibga soluvchi, atrof-muhitni yaratuvchi, bioresurs), ijtimoiy va madaniy ahamiyatini, shuningdek, tabiatni qayta tiklash bo'yicha chora-tadbirlar qiymatini hisobga olishi kerak. olib qo'yilgan (ishlatilgan) resurs.
Nazorat va nazorat tizimi. Rossiyada qonun hujjatlariga muvofiq atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat, ishlab chiqarish va jamoat nazorati amalga oshiriladi. Davlat nazorati funktsiyalari alohida ahamiyatga ega, chunki tabiiy resurslar Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan milliy mulk bo'lib, turli xo'jalik yurituvchi sub'ektlar va jamiyat qatlamlari manfaatlarining to'qnashuvi doimiy ravishda yuzaga keladi.
Atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi davlat inspektorlari shtatlarini ekologik jihatdan maqbul va iqtisodiy jihatdan asoslangan songa ko'paytirish ob'ektiv zaruratdir.
Jamoat ekologik nazorati alohida rol o'ynashi mumkin, uning natijalari davlat hokimiyati va mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlari tomonidan majburiy ko'rib chiqilishi kerak.
Rossiyaning amaldagi qonunchiligiga ko'ra, korxona tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni, atrof-muhitni muhofaza qilishni, shuningdek, xavfli omillarning ta'siri shaklida o'zini namoyon qilishi mumkin bo'lgan ifloslangan muhitning salbiy ta'siridan o'zini himoya qilishni ta'minlashi shart. korxona xodimlarining sog'lig'i, ishlab chiqarish ob'ektlarining holati va texnologik jarayonlarning borishi to'g'risida. Ushbu majburiyatlarni bajarmaslik qoidabuzar korxona uchun jiddiy huquqiy va iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi kerak.


XULOSA
Jahon amaliyotida tabiiy resurslardan samarali va oqilona foydalanishni davlat tomonidan tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy mexanizmlari amal qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida ulaming ikkinchisiga ustuvorlik beriladi va ular tarkibida maxsus soliqlar asosiy o’rinni egallaydi;

2. 
   Respublikamiz davlat budjeti daromadlarini shakllantirishda tabiiy resurs soliqlariga ustuvorlik berilayotganligi amalda ular tushumining budjetdan tabiiy resurslami va atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, sifat holatini yaxshilash tadbirlari uchun amalga oshirilayotgan xarajatlardan ancha kamni tashkil etayotganligi bilan izohlanadi.
   
3. 
   Tabiiy resurs soliqlari iqtisodiy mohiyatiga ko’ra boshqa soliqlardan farq qilib, renta xarakteriga ega.
   
4. 
   Tabiiy resurslardan foydalanganlik uchun va atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan soliqlar tartibga soluvchi va moliyalashtiruvchi soliqlarga bo’hnib, tartibga soluvchi soliqlar to’g’ridan-to’g’ri xo’jalik yurituvchi su’b’ektlarning tabiiy resurslardan foydalanishini tartibga solish, soliq miqdori atrof-muhitga etkaziladigan zarar miqdoridan, texnik imkoniyatlardan va xo’jalik faoliyatining iqtisodiy rentabelligidan kelib chiqib belgilansa, moliyalashtiruvchi soliqlar esa tabiiy resurslami muhofaza qilish va takror ishlab chiqarish uchun moliyaviy resurslami shakllantirishga xizmat qiladi.
   
5. 
   Sunggi yillarda tabiiy resurs soliqlari bazasining kengayib borishi va soliq stavkalarining oshib borishiga qaramasdan inflyatsiya darajasini hisobga olgan holda o’rganilganida, ayrim yillarda ular bo’yicha tushumning kamayishi kuzatilgan va bu holat mamlakat soliq tizimida ixchamlashtirilgan soliq tartiblariga keng e’tibor berilayotganligi bilan ifodalanadi
   
6. 
   Tabiiy resurs soliqlarini joriy etish orqali bevosita tabiiy resurslardan samarali va oqilona foydalanishga erishib bo’hnaydi, ulami joriy etish orqali faqatgina tovar bahosiga birlamchi ta’sir ko’rsatish mumkin. Ulami xo’jalik
   

yurituvchi sub’ektlaming tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligiga ta’siri bozor mexanizmi asosida amalga oshib, tabiiy resurs soliqlari bilvosita rag’batlantirish vositasi hisoblanadi.
Yuqoridagi xuloslarga tayangan holda tadqiqot ishi doirasida hozirgi kunda resurs soliqlarini undirish mexanizmidagi mavjud muammolarni hal etishlik uchun bizning nazarimizda amaliyot uchun zarur bo’lgan quyidagi ilmiy-amaliy taklif va tavsiyalarni ishlab chiqishga muvafaq bo’ldik:
l)Yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq mexanizmidagi muammolarni bartaraf etishga qaratilgan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi maqsadga muvofiq:

• 
  yer osti boyliklarini o’zlashtirilishi natijasida olinadigan rentani davlat va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida mutanosib taqsimlashga erishish uchun asosiy yer osti boyliklari konlari uchun soliq stavkasi tabaqalashtirilishi lozim.
  
• 
  respublikamizda mahalliy budjet daromadlari va xarajatlarini tenglashtirishga qaratilgan xukumat siyosatini samarali amalga oshirilishiga erishish va soliqlar bo’yicha boqimanda muammosini hal etish maqsadida yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq tushumining asosiy qismi respublikamizning uchta hududiga, ya’ni Toshkent, Navoiy va Qashqadaryo viloyatlariga to’g’ri kelishini hisobga olgan holda, ushbu hududlar bo’yicha mazkur soliq tushumining 50 foizi, qolgan viloyatlar buyicha esa 100 foizi mahalliy budjetlar ixtiyoriga qoldirilishi maqsadga muvofiq.
  

2. 
   Xo’jalik yurituvchi sub’ektlaming ishlab chiqarish jarayoniga sog’lom ekologik muhitni ta’minlashga qaratilgan, zamonaviy, kamchiqitli, atrof tabiiy muhit uchun eng kam zarar etkazadigan texnika va texnologiyalar jalb etishga qaratilgan investitsion faoliyati imtiyozlar vositasida rag’batlantirilishi lozim. Bu bevosita ushbu texnologiyalami import qilish jarayonidagi imtiyozlar bojxona to’lovlari, foyda solig’i, mol-mulk solig’i, tezlashtirilgan amortizatsiya kabilarda o’z ifodasini topmog’i lozim.