Kurs ishi ish rahbari: Ma’murjon Saidxonov Andijon – 2022 Mavzu

Robinzondek ahvoldamiz.
“Qumursqalar jangi” she’rida shoir qanotli shoh qumursqani Temuchindek
ko’ringanini aytadi. Temuchin - “Chingizxon” deb nom taratgan mo’g’ul davlati
asoschisi. Bu yerda aynan Temuchinga o’xshatilishining sababi Qumursqa ham
jangga da’vat qilyapti, ham ko’zlari Temuchinnikidek qisiq.
Qarab turdim bir nafas tek,
So’zi qiziq ko’rindi,
Yaqin borsam,
Temuchindek
Ko’zi qisiq ko’rindi.
“Diagnoz” nomli yumoristik she’rida Luqmon antraponimi keltirilgan. Luqmoni
hakim – sharq mumtoz adabiyoti va xalq og’zaki poetik ijodidagi donishmand
tabib obrazi. Bu ismning qo’llanilishidan maqsad davrdagi ko’plab shifokorlar
garchi bir ishni eplolmasa-da, o’zini Luqmondek tutishini qoralashdir.
Kasal ko’rib,
Aytamiz – buyrak!
Naq Luqmonning o’zi singari.
O’ligini so’ng yorib ko’rsak,
Ilma-teshik chiqar jigari.
Erkin Vohidovning yana bir she’ri borki, u aynan antraponimlar bilan bog’liq.
“Otdoshlarimga” deb nomlangan she’rida shoir ismlar bilan bog’liq muammolarni
bayon qilgan.
Ismlarning tarixi uzoq,
Ismlarda asrlik qismat.
Ular bari orzudek porloq,
Pokizadir bamisli niyat.
She’rda ota-ona farzandiga nega umid bilan chiroyli ma’noli ismlar qo’ymaydi,
Temir, Tosh, To’xtasin, Toji, Umruzoq, Umrboqiy, Nurxon, Shodmon, Kifoya, kabi
ismlardan kelajakda farzand faxrlana oladimi, degan savollarga javob qidiradi. Bu
kabi ismlarning nima sababdan qo’yilganiga bir qancha sabablar keltirib o’tadi.
O’g’il bo’lsa – yurt ko’ksi baland,
O’g’il tutar ketmon-u o’q-yoy…
O’g’il bola orzusi bilan
Qizlar nomi bo’ldi O’g’iloy.
Yoki:
Zora tole’ belgisi bo’lsa,
Zora bo’lsa omad rivoji,
Bola qizil dog’lik tug’ilsa,
Atadilar baxt uchun Toji.
Xulosa.

Badiiy asar tilidagi antroponimlar tadqiq qilish bir tomondan tilshunoslikning

antroponomika sohasi uchun ahamiyatli bo`lsa, ikkinchi tomondan
tilshunoslikdagi eng dolzarb masalalaridan biri – badiiy asar tili va yozuvchi uslubi
muammosiga ma`lum bir aniqliklar kiritilishi shubhasizdir. Badiiy asar tilida
qo`llaniladigan antroponimlarni o`rganish o`zbek tili tarixida antroponimlarning
o`rnini belgilash, bugungi kunga qadar qanday fonetik, leksik va grammatik
holatlarni boshdan kechirganligi, semantik taraqqiyoti to`g`risida ma`lum bir
xulasalar chiqarish mumkin bo`ladi. Bu, albatta, masalaning bir tomoni bo`lsa,
ikkinchi tomoni antroponimning badiiy asar tilida qo`llanishini o`rganish bilan,
avvalo, uning badiiy asar tilidagi o`rni belgilanadi. Antroponimning matndagi
uslubiy qiymati, bajarayotgan vazifasi asar g`oyasini ochib berishdagi xizmatini
aniqlash orqali shu asarning lingvostilistik xususiyati, asar muallifining
individual uslubi haqida so`zlash mumkin bo`ladi.
Ushbu kurs ishi orqali adabiyotimizda o’z she’rlari, g’azallari, dostonlari ,
tarjimalari bilan o’chmas iz qoldirgan Erkin Vohidovning asarlarida qo’llangan
antraponimlarning sotsiolingvistik tahlilini ko’rib chiqdik. Olgan bilimlarimizga
asoslanib , antraponimlarni turli xil guruhlarga bo’ldik.


Foudalanilgan adabiyotlar:
1. Begmatov E. Uluqov N . O’zbek onomastikasi terminlarining izohli lug’ati. Namangan, 2007
2. Menajiyev Y. va boshqalar. Ismingizning ma’nosi nima? –T.: Ma’naviyat, 1964.
3. Qilichev E. O’zbek tili onomastikasi. B.: Buxoro davlat univesiteti, 2004
4. E. Vohidov. Saylanma. “She’r dunyosi” kitobi-T. 2001.
5. E. Vohidov. Saylanma. “Ishq savdosi” kitobi-T. 2000.
6. E. Vohidov. To’plam. “O’zbegim” kitobi-T.: Nurafshon business, 2021.
Internet saytlari:
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Structuralism.
2. Uz/ru/library/book/779/libid/20703.
3. www.ziyo.uz.