Kurs ishi bajardi: Kunduzgi boʻlimi Mus-302 guruh talabasi: Mamasoliyeva Dildora Ilmiy rahbar: oʻqituvchi Jalilova E. R. “Himoyaga tavsiya etilsin”

3. Y.Gaydnning 103-simfoniyasi (Mi bemol simfoniyasi )
Y.Gaydnning mi-bemol major simfoniyasi “London simfoniyalari”dan biridir. U litavralar tremolosi bilan boshlanadi, shu sababdan ham butun simfoniya “Litavralar Klametlami Y.Gaydn hamma simfoniyalarida ham ishlatmagan. Chunonchi. o ‘n ikkita “London simfoniyalari”dan bu cholg'u faqatgina beshtasida sadolanadi. Litavralar ikkita dumaloq qozonchalardan iborat bo'lib. ulaming teri qoplangan qismiga tayoqchalar bilan zarb berib tovush hosil qilinadi. Litavralar o'sha davrda asosiy tonallikning tonika va dominanta tovushlariga sozlangan. Y.Gaydnning mi-bemol simfoniyasi “London simfoniyalari”dan biridir. U litavralar tremolosi bilan boshlanadi, shu sababdan ham butun simfoniya “Litavralar tremolosi bilan simfoniya” nomini oldi (vaqt o'tishi bilan Y.Gaydnning ba’zi boshqa simfoniyalari ham o'z nomlariga ega bo‘ldi, masalan “Xayrashuv”, “Bolalar uchun”, “Ayiq”, “Soat”, “Harbiy”, “Litavralar zarbi bilan”). Simfoniya yorqin, hayotbaxsh xarakterga ega. Uning mavzulari nemis-avstriya va xorvat33 xalq kuylariga yaqin.
Simfoniyada to ‘rtta qism bor.
Birinchi qism tez, Allegro con spirito (tez, jonli).
Ikkinchi qism sekin. Andante (shoshilmasdan).
Uchinchi qism - jonli menuet.
To'rtinchi qism final, Allegro con spirito.
Y.Gaydn ijodida nafaqat simfoniya qismlarining ketma-ketlik tartibi, balki har bir qismning xarakteri va tuzilishi (yoki shakli) ham aniq shakllandi. Simfoniyalardagi birinchi qism shakli sonata allegrosi (chunki bu qism, odatda, allegro tempida yoziladi) yoki sonata shakli nomini oldi. Mi-bemol major simfoniyasining birinchi qismi og‘ir kirish bilan boshlanadi. Uzoqlashayotgan momaqaldiroq gumburlashini eslatuvchi litavralar tremolosidan so'ng, xiralashgan, biroz sirli mavzu sadolanadi.
Kirish, asosida xarakteri bo'yicha turlicha bo'lgan ikkita mavzu yotgan Allegro musiqasini bo'rttirib ko'rsatadi. Ularning bayon etilishi. keyin rivojlanishi va takrorlash birinchi qism mazmunini tashkil qiladi.
Birinchi mavzu yoki bosh partiya mavzusi bizni birdaniga bayramona muhitga olib kiradi. U raqsona xarakterga ega va asosiy tonallikda bayon etilgan.Avval mavzu torli chog'ularda sekin, yengil sadolanadi, keyin butun orkestrda baland ovozda yangraydi.
Ikkinchi yoki yondosh partiya mavzusi ham raqsona xarakterda. Gaydn simfoniyalariga bosh va yondosh partiyalar o'rtasida keskin farq xos emas. Re major yettinchi “London simfoniyasi”da bosh va yondosh partiyalar hatto bir xilda. Mibemol major simfoniyasining yondosh partiyasi nafislik va sadolanishining yengilligi bilan ajralib turadi. U boshqa tonallik si-bemol majorda bayon etilgan. Vals ko'rinishidagi jo'r avozlik musiqaga o'ta yumshoqlik, goboyning jarangdorligi esa yangi rang baxsh etadi: Ikkita, xarakteri bo'yicha turli mavzularning bayon etilishi sonata allegrosining birinchi bo'limini, uning ekspozitsiyasini tashkil qiladi.
Sonata allegrosining ikkinchi bo'limi rivojlov deb ataladi. Bu yerda ekspozitsiyaning ikkala mavzusi hamda muqaddima (kirish) mavzusi rivojlanadi. Shu narsa muhimki, rivojlovda bosh partiyaning hammasi berilmaydi. U ikki qismga bo'linadi. Bu qismlaming har biri mustaqil rivojlanadi, bu narsa ulaming bir-biriga qarama-qarshi ekanligini bildiradi. Mavzuning bunday parchalanishi rivojlanishning muhim usullaridan biridir. Keyin kirish mavzusi sadolanadi. Tempning tezligi tufayli u umumiy harakatga qo'shilib, o'zining og'ir xarakterini yo'qotadi. Mavzular rivojlanishidagi tonalliklar almashinuvi, shuningdek, rivojlovning majburiy belgilaridandir. Re-bemol majorda yondosh partiya paydo bo'ladi. Kuy skripkalarda ketadi va fleyta uni takrorlaydi. Shunday qilib, mavzulaming har biri yangi tonal va orkestr bo'yoqlariga ega bo’ladi. Musiqa faollashadi, mavzular o'rtasidagi farq keskinlashadi. Sonata allegrosining uchinchi bo'limi - repriza. Ekspozitsiyadagi kabi tartibda bosh va yondosh partiyalar ketma-ket keladi. Biroq bu yerda muhim jihat bor: reprizada barcha mavzular asosiy mi-bemol major tonalligida sadolanadi va bu ulaming farqini yumshatadi. Yakun oldidan kirish o'zining birinchi ko'rinishida sadolanadi. Simfoniyaning bunday tuzilishi unga tugallanganlik baxsh etadi va birinchi qism hamda kodaning shiddatli, quvnoq tugashini bo’rttirib ko'rsatadi. Shunday qilib, sonata allegrosi bu asosini xarakteri bo'yicha kkita turli (yoki qarama-qarshi) mavzular tashkil etuvchi asar shaklidir. Boshlanishida (ekspozitsiyada), o'z farqini ta’kidlab, ular turli tonalliklarda ketadi. Keyin (rivojlovda) rivojlantiriladi. ko'rinishi o'zgaradi. Repnzada ikkala mavzu asosiy tonallikda takrorlanadi, bu narsa ulaming qarama-qarshiligini birmuncha yumshatadi. Tez va quvnoq, ziddiyatlarga to'la birinchi qismdan so'ng, ikkinchi qism Andante xotirjamlik olib kiradi. Bu ikki mavzuga variatsiyalardir. Avval mavzu ketishi, undan keyin u o'zgartirilgan (variatsiyalashtirilgan) ko'rinishda bir necha bor takrorlanishi bo‘lgan asar shakli variatsiya deb ataladi. Ikkita mavzuga variatsiya qo‘shaloq variatsiyalar deyiladi. Birinchi mavzuni Y.Gaydn xorvat xalq qo‘shig‘idan olgan. Mavzu qissa, hikoya xarakterida, u shoshilmasdan, xotirjam sadolanadi. Uning tonalligi - do minor.
Ikkinchi mavzu do majorda yozilgan. U marshga yaqin, tetik. irodali xarakterda.Mavzular o'rtasidagi farqqa qaramasdan, ulami ko'p narsa birlishtirib turadi. kvartali taktoldi, kuy yo'nalishi (yuqoriga, so'ng pastga), ko'tarilgan to‘rtinchi bosqich (fa o‘rniga fa diyez). Keyin navbat bilan birinchi va ikkinchi mavzularga variatsiyalar keladi. Shunisi qiziqarliki, minordagi ohangdor mavzuga variatsiyalar keskinroq, hayajonliroq sadolanadi, majordagi marshsimon mavzu esa variatsiyada yumshoq, kuychan xususiyatga ega bo‘ladi. Shu tarzda mavzularda oldindan rejalashtirilgan qarama-qarshilik yumshatiladi. Ayniqsa, bu narsa ikkinchi mavzuning faol ohangi ravon va yengil sadolanadigan kodada sezilarlidir.
Uchinchi qism - menuetda Y.Gaydn bu raqsga xos bo'lgan nafislik va mayinlikni xalqona ijro etilishga xos bo'lgan ta’kidli, aniq ritm xususiyatlari bilan uyg'unlashtiradi:
O'rta qism - trio34, sakkiztalik nota cho'zimlarining bir tekisdagi va to'xtovsiz arpedjioli passajlariga qurilgan. Troi juda sekin va ravon sadolanadi:
Final bizni birinchi qismning bayramona-raqs kayfiyatiga qaytaradi. Ammo endi bu yerda simfoniya boshlanishidagi musiqiy rivojlanishning keskinligini keltirib chiqaruvchi qarama-qarshiliklar yo'q. Final asosini xorvat xalq qo'shig'iga yaqin bo'lgan jadal raqsona kuy tashkil qiladi. Kuy orkestming torli cholg'ularida sadolanadi. Bu kuyni o'rmon ovchilari shohli kamayi ovozini eslatuvchi valtomalaming yurishi kuzatib boradi (valtorna cholg'usining nomlanishi ham shu bilan bog'liq: Waldhom nemischada “o'rmon shohli kamayi” ma’nosini anglatadi): “T rio” atamasi (italyanchadan taijimasi “trio” - “uch”) XVII asrda vujudga kelgan. Orkestr asarlarining uchta cholg'u ijro etadigan o'rta qismi shunday atalar edi. Keyinchalik bunday atama menuet, marsh va boshqa asarlaming o'rta qismlarida saqlanib qoldi, bu yerda sadolanish doimo yengillashtirilgan holda bo'ladi.Harakatchan va yorqin asosiy mavzu o'ziga ohangi va xarakteri bo'yicha yaqin bo'lgan boshqa mavzular bilan almashib turadi. Y.Gaydnning “Litavralar tremolosi bilan” simfoniyasi shunday tuzilgan. Simfoniyaning to'rttala qismi asosini xalqona yo'nalishdagi raqs kuylari tashkil qiluvchi musiqaning yagona bayramona kayfiyati bilan o'zaro birlashtirilgan.