Kurs guruh talabasi ning

SINFCHA (AJDODCHA) YO’SINQABILAR YOKI BRIUMQABILAR-BRYIDAE.
Mazkur sinfcha 13 ta qabila, 85 oila,700 dan ortik turkum va 14 mingga yaqin turni o’z ichiga oladi. Ular ko'p yillik yoki bir yillik o’t o'simliklar bo'lib, kattaligi 1 mm dan to 50 sm gacha va xatto undan xam balandroq bo’lishi mumkin. Ko'pchiligi yashil rangli.
Sinfcha-vakillari yakka xolda yoki tup bo'lib, chim hosil etib o'sadi. Ular turli substrartlarda- tuproqda, daraxtlarning tanalarida, shoxlarning po’stloqlari orasida, nordon muhitli tog’ jinslarida o'sadi.
Poyasi monopodial yoki simpodial shoxlangan. Ularning to’qimalari bir muncha shakllangan bo'lsada, haqiqiy floema, ksilema elementlari taraqqiy etmagan.
Barglari turli shakllarda va tomirli yoki tomirsiz. Sporogonlari o'simlikning uchki yon tomonida taraqqiy etadi, bandli. Ko'sakchasi qopqoqchali, ochiladigan yoki ayrimlarida kleystokarp, ya'ni ochilmaydigan. Sporalari yumaloq, bir yoki ko'p hujayrali bo'lib, diametri 5 dan 200 mikrongacha. Sporasi qulay sharoitda o'sadi va undan ipsimon protonema taraqqiy etadi. Sinfcha vakillari juda sershox yaxshi taraqqiy etgan ipsimon protonemaga ega bo’lishi bilan sfagnumqabilar va anderoqabilardan farq qiladi. Sinfcha vakillari Yer yuzida keng tarqalgan bo'lib - Arktikadan to Antarktidagacha bo'lgan joylarda o'sadi.
O’rta Osiyo sharoitida sernam joylarda funariya turkumining turlari va cho'l zonasida erta baxorda qumlarda tortula turkumi turlari, tog'li tumanlarda esa kakku zig'iri turkumining ayrim turlari o'sadi. Quyida oddiy kakku zig'iri bilan tanishamiz.
Oddiy kakku zig'iri- Polytrichum commune - kakku zig'irnamolar -(Polytrichales) qabilasining kakkuzig'irdoshlar (Polytrichaceae) oilasiga mansub. Kakku zig'iri turkumiga 100 ga yaqin tur kiradi.
Oddiy kakku zig'iri 30-40 sm balandlikdagi o't o'simlik. Poyasi tikka o'suvchi, shoxlanmagan, oddiy qalami barglar bilan zich qoplangan. Poyasining o’rta va uchki qismidagi barglari yashil, pastki qismidagilari esa kichik va qo’ng;ir rangli. Poyasining asosida ko'p hujayrali, qo’ng’ir tusli rizoidlar taraqqiy etgan.
Kakku zig'iri 2 uyli o'simlik. Anteridiy va arxegoniylari poyasining uchida to’p-to’p bo'lib joylashgan. Anteridiy uzunchoq shaklda bo'lib, qisqa bandda o’rnashgan.
Anteridiydagi Har bir spermogen hujayralaridan bittadan 2 xivchinli spermotozoid hosil bo'ladi. Spermotozoidlar namlik yordamida Harakat qilib, arxegoniydagi tuxum hujayra bilan qo’shilgandan so'ng zigota hosil bo'ladi. Zigotadan sporogon taraqqiy etadi. Dastlab sporogon arxegoniyning qorincha qismida shakllanadi, keyinchalik uning bandi uzayib ko'sakchasi arxegoniyning qorinchasini yorib tashqariga chiqadi. Yetilgan sporogon ikki qismdan, band va ko'sakchadan iborat. Ko'sakchaning uchki qismida qalpoqchasi bor. Ko'sakchaning tashqi devori yashil bo'lib xlorofill donachalariga ega.Yetilgan sporalardan qulay sharoitda protonema, protonem ko'rtaklaridan esa kakku zig'iri o'sadi.
Yo’sinsimonlar eng qadimgi yuksak o'simliklar hisoblanadi. Keyingi yillarda Boltiq bo’yidan ularning sporalari topilgan. Mezozoy va kaynazoy erasining qoldiqlaridan esa ular ko'p topilgan. Ba'zilari bir xafta ichida yetiladi. Ikki jinsli gametofitlarda arxegoniy va anteridilar bitta gametofitda hosil bo'ladi. Har xil sporalarda esa makrasporadan hosil bo'lgan gametofitda arxegoniy, mikrosporadan o’sgan gametofitda anteridiy hosil bo'ladi. Ayrim vakillarida anteridiyda ikki xivchinli spermatozoidlar yetiladi. Arxegoniyning pastki qismida tuxum hujayra taraqqiy etadi. Urug'lanish namlik yordamida amalga oshadi.
Xulosa
Mazkur qabila bitta selaginelladoshlar (Selaginelaceae) oilasi va bitga selaginella (Selaginella) turkumiga mansub 700 ga yaqin to`rni o`z ichiga oladi. Turkum turlari asosan tropik va subtropik zonalarida tarqalgan. Ularning ayrim turlari Yevraziyaning mu`tadil iqlimli tog`lik xududlarida, Shimoliy Amerikada tarqalgan. Turkum vakillarining ko`pchiligi yotib o`suvchi yoki lianalar bo`lib, 50 yaqin turlari tik o`sadi. Ayrim lianalar poyasining uzunligi 18-20 m ga yetadi. Poyasi tikka o`suvchi vakillarining barglari kichchik, bir xil kattalikka va shaklga ega, poyada spiral holda o`rnashgan. Poyasi yotib o`suvchi turlarining ustki barglari kichchik, poyaning ostki qismida (yon tomonlarida) gi barglari yirikrok. Ildizi dixotomik shoxlangan. Selaginellar har xil sporali o`simliklarga kiradi. Spora boshoqlari shoxlarining uchila xosil bo`lib, ularda sporafillar (spora bargi) o`rnashgan. Sporangiyalari buyraksimon yoki teskari tuxumsimon, qisqa bandlari yordamida sporafillda joylashgan.
Ko`pchilik turlarida makro va mikro sporangiyalar bitta boshoqda joylashadi. Mikrosporalar yetilgandan so`ng ulardan erkaklik gametofit, makrosporadan esa urg`ochi gametofit taraqqiy etadi. Urg`ochi gametofitning ustki qismida bir nechta arxegoniy xosil bo`lib, spermatozoidlar unga suv yordamida so`zib kiradi va uning korincha qismidagi tuxum xujayrani urug`lantiradi. Urug`langan tuxum xujayradan murtak taraqqiy etadi. Murtakda poyacha, bargcha,bandcha va rizoforalar xosil buyardi. Murtakdan qo`lay sharoitda yangi yosh sellaginella xosil bo`ladi.
Bu qabilaga bitga polushnikdoshlar (Isoetaceae) oilasi va bitta turkum (Isoetes) mansub bo`lib, ular 70 ga yaqin to`rni o`z ichiga oladi. Ularga ko`p yillik ut o`simliklar kiradi. qabila turlari Markaziy Yevropada va Amerikada tarqalgan.
Polushniklarning poyasi piyozsimon, balandligi 8-25 sm. Pastki qismida ildizlari yuqori qismida esa barglari joylashgan. Eng tashqi barglarida megosporofill, undan so`ng mikrosporofill o`rnashgan. Poyaning eng uchida vegetativ barglar joylashgan. Sporafilli barglari kishda kuriydi, vegetativ barglari esa saqlanib keladi.
Ular yezda yana sporofillarga aylanib, poyaning uchki qismida yana yangi vetativ barglar taraqqiy etadi. Sporofillda qisqa bandchalar yordamida mikro va makro sperangiyalar joylashgan. Bo`larda ham mikrosporadan erkaklik gametofit,makrosporadan urg`ochi gametofit taraqqiy etadi. Urug`langan tuxum xujayradan murtak taraqqiy etadi. U tuproqka yopishib ildiz otib yangi o`simlikka aylanadi.
Polushniklarning poyasi kambiy qavati xisobiga yoniga yug`onlashadi. Kambiydan tashqarida pustlok parenximasi, ichkari tomonga esa floema va ksilema elementlari taraqqiy etadi.
Mazkur bo`limga 12 taga yaqin tur kiradi. Ular bo`limning nomi bilan ataluvchi bitta sinf, bitta qabila, bitta oila va 2 ta turkum psilot (Psilota) hamda tmezipterisdan (Tmesipteris) iborat.
Psilot turkumiga 2 ta tur kiradi. Ular tropik va subtropik iqlimga ega bo`lgan xududlarda - Janubiy Ispaniya, Janubiy Koreya, Janubiy Yaponiya, Gavaya orollarida, Janubiy Amerikada, Bermud orollarida va yangi Zelandiyagacha tarqalib borgan. Tmezipteris turkumining vakillari (10 ta ) esa Avstraliya, Tasmaniya, Yangi Zelandiyadan Fillipin orollarigacha tarqalgan, qisman Xindistonda ham uchraydi. Ular epifit holda ba`zan tosh yoriklarida hamda chirindiga boy tuproqlarda o`sadi.
Bo`limning vakillari juda sodda to`zilishga ega bo`lgan yuksak o`simliklarning eng qadimgi turlaridandir. Ular deyarli amaliy ahamiyatga ega emas. Faqat oddiy psilot turi Yaponiyada manzarali o`simlik sifatida o`stiriladi. Birok ular o`simliklarning evolyusion taraqqiyotini urganishda ilmiy ahamiyatiga ega. Psilotsimonlar turlarida ham haqikiy ildiz bo`lmaydi. Ularning yer osti organi ildiz poyasiga uxshash dixotomik shoxlangan rizomoidlardan iborat. Ular juda ko`p rizoidlar bilan qoplangan. Bu jihatdan ular riniyafitlarga uxshash. Oddiy psilota to`rining ayrim rizoidlari uchida ajraluvchi ko`rtaklar xosil bo`lib, ulardan yangi rizoidlar o`sib chiqadi. Psilotsimonlarning rizomoidlaridan dixotomik shoxlangan yer usti organlari o`sadi.
Psilotlarning poyasi 10-100 sm, tmezipterslarda esa 5-25 sm (ba`zan 40 sm) gacha uzunlikda bo`ladi. Ayrimlarida poya tikka o`sadi yoki pastga qarab osilgan epifit poyali bo`ladi. Bo`lim vakillari ko`pincha daraxtsimon qirqqo`loqlarning poyasida epifit holda uchraydi.
Psilotlarning barglari kichchik tangachalar shaklida. Ularda barg tomirlari bo`lmaydi. Assimilyasiya vazifasini poyasi bajaradi. Tmezipterisning barglari kengrok, nashtarsimon, tukimalari yaxshirok rivojlangan. Bunday tipdagi barglarning xosil bulishini plaunlarda va qadimgi psilofitlarda kuzatish mumkin. Ayrisimon shoxlangan sporofitlarining uchida sinangiylar (sporangiyalarning qo`shilib o`sishiga sinangiy deyiladi) xosil bo`ladi.
Sporalari bir xil kattalikka ega. Sporalardan chuvalchangsimon shakldagi gametofit o`sadi. Psilotlarda 1,8-3 sm uzunlikdagi dixotomik shoxlar bo`ladi. Gametofitida rizoidlari bor, ular yer ostida joylashgan, xlorofilsiz, saprofit oziklanadi. Yosh gametofitlari tashqi ko`rinishi jihatidan sporafitga uxshaydi, 2 jinsli. Anteridiysi sharsimon shaklga ega, unda spiral bo`ralgan bir kancha ko`p xivchinli spermatazoidlar xosil bo`ladi. Ular gametofitdagi arxegoniyning tuxum xujayrasini otalantirgandan keyin murtak xosil bo`ladi. Keyinchalik murtakdan dixotomik shoxlangan yosh sporofit o`sadi. Yer osti qismidan esa rizonoidlar taraqqiy etadi. Psilotasimonlarning qazilma vakillari topilmagan. Psilota - ularga riniyafitlardan kelib chiqkan deb karaladi. Psilotlarda sporangiylar yon shoxchalarda, riniofitlarda esa shoxchalarning uchida xosil bo`ladi.