Клинкер ишлаб чикариш
Клинкер ишлаб чикаришда хомашё таркибини 75-78% Оҳактошлар ва 22-25% гилтупроклар ташкил этади. Хомашё таркибини бойитиш учун таркибий оксидларнинг бирини ташкил этувчи компонентлар киритилади. Кремний оксидининг микдорини ошириш учун колчедан огаркалари ёки рудаси кушилади. Бундан ташкари цемент ишлаб чикаришда саноат чикиндиларидан шлаклар, тошкумир кули, нефелин шлами ишлатилади.
Уларнинг таркибида 50-60% СаО; 25-30% SiO2; 2-5% Al2O3; 3-8% бошка
оксидлар булиши мумкин. Бу яримтайёр компонентларнинг цемент таркибига киритилиши ёкилги сарфини 20-25% камайтиради.
Клинкерни куйдириш асосан ёкилги сифатида табиий газ, хусусий холларда эса тошкумир кукуни ёки мазут ишлатилади. Газ ёкилганда клинкер тоза куйдирилади, кумир ва мазут ёкилиши эса клинкерни 10-20% га нокерак компонентлар билан бойитади.
Цемент ишлаб чикариш куйидаги жараёнларни уз ичига олади: Оҳактош ва гилтупрокни казиб чикариш ва заводга келтириш; хомашёни тайёрлаш; хомашёни куйдириб клинкер олиш; гипс кушиб клинкерни туйиш (15% гача гидравлик кушимчалар кушиш мумкин); цементни омборхоналарга жойлаштириш.
Хомашё пишириш хумдонларида 3 хил усулда тайёрланади: курук, хул ва комбинациялашган усуллар.
Хул усулда хомашё компонентлари турли усулларда майдаланиб аралаштирилади ва сув иштирокида туйилади. Хосил булган масса-шлам насослар ёрдамида шламбассейнларга юборилади. Шлам таркибидаги сув микдори 35-45% ни ташкил этади. Унинг таркибидаги осон эрувчан Оҳактош, гилтупрок дисперс мажмуани хосил килади. Хул усулда клинкер пиширилганда ёкилги сарфи курук усулга нисбатан 1,5-2 марта куп сарфланади. Хул усулда хом ашё тайёрланганда сув иштирокида майин шлам массаси хосил булади. Бу усулда хомашё материаллар-Оҳактошлар карердан келтирилади ва жагли ва тукмокли майдалагичларда 5 мм катталикгача майдаланади. Гилтупрок ва бур юмшок булганлиги учун глинаболтушкаларда эзгиланади. Майдаланган Оҳактош ва гилтупрок биргаликда шарли тегирмонларда суспензия холатигача туйилади. Шарли тегирмон узунлиги 15 м, диаметри 3,2 м булган, пўлатдан ишланган цилиндр булиб, ичи 3 булакка булинган. Хомашё ичи буш валлар (цапфа) оркали босим остида бир томондан берилади, иккинчи томондан эса олинади. Тегирмон ичида биринчи ва иккинчи булмалар пўлат ёки чуян шарлар билан, учинчи булма эса кичик улчамдаги цилиндрлар билан тулдирилади. Кувурсимон тегирмонлар тухтовсиз равишда ишлайдиган ускуна булиб, соатига 30-50 тонна хом ашёни шлам массасига айлантириб беради.
Хосил булган шлам насослар ёрдамида темирбетон ёки пўлатдан ясалган шламбассейнларга юборилади. Шламбассейнларда шлам таркиби етилади ва 5-7 кунлик захира микдорида сакланади. Бассейндан шлам улчовли таъминловчи оркали айланма хумдонларга куйдириш учун узатилади.
Курук усулда клинкер циклонли иссик алмашинувчи реактор-декарбонизаторларда пиширилади. Бу усулда бир технологик тизимда 3000 тоннагача клинкерни пишириш мумкин. Бу усулда ёкилги сарфи хул усулга нисбатан 30-40% кам сарфланади. Хумдонларга металл сарфи 2,5-3 марта камаяди. Курук усулга биноан Оҳактош ва гилтупрок тегирмонда 1-2% колдик намликгача майдаланади.
Комбинациялашган усулда хул усулдаги сингари булакчалар тайёрланиб, сунг куритилади ва курук усулга биноан куйдирилади. Бунда ёкилги сарфи хул усулга нисбатан 20-30% гача кам сарфланади.
Таъкидлаш зарурки, клинкер олишда хар бир усулнинг ютук ва камчиликлари мавжуд булиб, хул усулда сувли шароитда хомашё тез майдаланади, аммо курук усулга нисбатан ёкилги 1,5-2 марта куп сарфланади. Кейинчалик, хомашёни майдалаш технологиясини мукаммаллаштириш, циклонли иссик алмаштирувчи ва декарбонизацияловчи реакторлар билан куйдириш хумдонларини таъминлаш клинкер ишлаб чикаришда курук усулга утишни таъминлайди. Цемент ишлаб чикаришда куйдириш хумдони асосий вазифани утайди ва энг мураккаб жараён бажарилади.
Куйдириш хумдони (5'5-расм) булак-булак пўлатдан ясалган, ички томондан оловга бардошли материаллар билан копланган узун цилиндр куринишида булади.
Do'stlaringiz bilan baham: |