Kurbaniyazov a pedagogik tizimda innovatsion

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

40

XULOSA 

 

Ta`lim-tarbiya mazmuni, maqsad va vazifalari davrlar o’tishi bilan kengayib 

borishi  natijasida  uning  shakl  va  usullari  ham  takomillashib  bormokda.  Xozirgi 

inson faoliyatining asosiy  yunalishlari shu faoliyatdan kuzda tutilgan maqsadlarni 

tulik amalga oshirish imkoniyatini beruvchi yaxlit tizimga, yangi texnologiyalarga 

aylanib  bormokda.  Xuddi  shu  kabi  ta`lim-tarbiya  soxasida  ham  sungi  yillarda 

pedagogik texnologiyaga amal kilina boshladi. 

 

Ishlab  chikarishdagi  texnologiyada  turli  materiallarga  ishlov  berish  tegishli 

kasb  ustalari  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Pedagogik  texnologiyaning  mazmuni 

esa  o’qituvchi,  tarbiyachi  tomonidan  o’quvchiga  aqliy,  ruxiy,  axlokiy  xakikatdan 

turli usulda ta`sir utkazishdan iborat. 

Pedagogik  texnologiya    tushunchasi  XX-asrda  paydo  bo’ldi  va  turli    rivojlanish 

boskichlaridan utib kelmokda.  

 

Dastlab  bu  tushuncha  1940-yillardan  50-yillar  urtasigacha  “ta`lim 

texnologiyasi” deb kullanilib, o’quv jaroyonida texnika vositalaridan foydalanishni 

ifoda kilgan. 

 

80-yillarning  boshidan  pedagogik  texnologiya  deb  ta`limning  komp`yuterli 

va axborot texnologiyalarini yaratishga aytilgan. 

 

Pedagogik texnologiya tushunchasini ikki xil izoxlash mumkin: birinchidan, 

uning  o’quv  jaroyonida  texnika  vositalaridan  foydalanishning  kengayib  borishini 

ifodalashi nazarda tutilib, ta`limdagi ukitishdagi texnologiya deb nomlash mumkin 

bo’lsa, ikkinchidan bu tushuncha o’quv jaroyonining o’zini ko’rish texnologiyasini 

bildiradi deb xulosa chikarish mumkin. 

 

Pedagogik texnologiyaning ham turli ta`riflari mavjud: 

Texnologiya-biror ishda, san`atda  kullaniladigan usullar, yo’llar yig’indisi. 

Pedagogik  texnologiya-ukitishning,  ta`limning  shakllari,    metodlari,  usullari, 

yullari    tarbiyaviy  vositalarning  maxsus  yigindisi  va  joylashuvini  belgilovchi 

psixologik  tatiblar  majmuasi,  u  pedagogik  jaroyonning  tashkiliy-uslubiy 

vositalaridan iborat.  (b. T. Ligachyov) 

---

 

41

 

Pedagogik  texnologiya-ta`limning  rejalashtiriladigan    natijalariga  erishish 

jaroyoni  tafsiloti. 

 

Pedagogik texnologiya-o’quv  jaroyonining  o’quvchilar va  o’qituvchi uchun 

suzsiz kulay sharoitlar ta`minlash, tashkil kilish, utkazish bo’yicha hamma detallari 

uylab chikilgan birgalikdagi pedagogik faoliyat modeli.  (V. M. Makaxov) 

 

Pedagogik  texnologiya-bu  o’qituvchining  o’qitish  vositalari  yordamida 

o’quvchilarga  muayyan  sharoit  va  ketma-ketlikda  ta`sir  kursatish  va  bu  faoliyat 

maxsuli sifatida ularda oldinda belgilangan sifatlarni shakllantirish jaroyonidir. (N. 

Saidaxmedov) 

 

Pedagogik  texnologiya-bu  ukitishda  o’ziga  xos  yangicha    (innavatsion) 

yondashuvdir.  U  pedagogikadagi  ijtimoiy  muxandislik  tafakkurining  ifodalanishi, 

ta`lim jaroyonining  muayyan standartlashuvi xisoblanadi. (B. L. Farberman) 

 

Xozir  ta`lim-tarbiya  rivojlanib  borayotgan  yunalishlaridan  biri  zamonaviy 

pedagogik    texnologiyalarni  o’quv  jaroyonida    kullash  bulib,  uni  amalga  oshirish 

dolzarb  vazifalardan  biridir.    Ma`lumki  ta`lim-tarbiya  jaroyoni  katta  avlod 

tomonidan  o’z  bilim  va  tajribalarini  usib  kelayotgan  avlodga  urgatishdan  iborat 

bulib,  bu  jaroyonda  inson  xayoti  uchun  zarur  axborotlarni  avloddan-avlodga 

uzatish amalga oshiriladi.  

 

Ta`lim-tarbiya 

jarayonining 

mazmuni 

o’qituvchining 

o’quvchiga 

etkazayotgan  bilim  saviyasining  samaradorligini  tashkil  etadi.  Shunday  ekan, 

o’qituvchi yangi pedagogik texnologiyaning  mazmun-mohiyatini chukur anglagan 

xolda, uni asos kilib, yangicha metod va usullar orqali dars utishi zarurdir. 

 

Garchand,  fan  va  texnikaning  jadal  rivojlanishi  mustakil  mamlakatimizda 

san`at  va  kishlok  xujalik  ishlab  chikarishning  kiyofasini  tubdan  uzgartirib 

yubormokda. 

 

Xozirgi  zamon  ishlab  chikarishdagi  kupgina  kasblar  fakat  ma`lumotli 

kishilarnigina  emas,  yuksak  rivojlangan  ijodiy  kobiliyatga  ega  kishilarni  jalb 

kilishni talab kilmokda. 

 

O’quv  jarayoniga  tadbik  etilayotgan  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi” 

hamda  umumiy  urta  ta`lim  muassasalari  uchun  yaratilgan  “Davlat  ta`lim 

---

 

42

standarti”da  o’quvchilarning  bilishlari  zarur  bulgan  majburiy  bilimlar  xajmi  anik 

kursatilgan.  Ularni  o’quvchilarga  etkazish  ,  o’quvchilarngi  fakat  puxta  bilim 

olibgina  qolmay,  balki  mustakil  ravishda  ukib  olish  va  ijodiy  izlanishga  

yunaltirish,  utslardagi  kobiliyatni  rivojlantira  borish  kunikmalarini  orttira  olish 

uchun  o’qituvchilar  yangi  pedagogik  texnologiya  asosida  pedagogikaning  turli 

shakl va usullaridan foydalana olishlari zarur buladi. 

 

Yoshlarga  ta`lim-tarbiya  berishning  murakkab  vazifalarini  hal  etish 

o’qituvchining  goyaviy  e`tikodi,  kasb  maxoratiga,  san`ati,  iste`dodi  va 

ma`naviyatiga  hal  kiluvchi  darajada  boglikdir.  Xakikatdan  o’qituvchisiz  jamiyat 

tarakkiyotini, uning kelajagini tasavvur etish kiyin. 

 

Ta`lim-tarbiya  jarayonini  turgi  tashkil  etish  uchun  barcha  mavjud 

imkoniyatlarni  safarbar  etish  o’qituvchilarning  birinchi  navbatdagi  vazifalaridan 

biridir. 

 

Har  bir  pedagog  shuni  doim  esda  tutishi  kerakki,  dars  o’quv  tarbiya 

jaroyonining    asosiy  formasidir.  Xozirgi  zamon  tarbiyasining  barcha  jaroyonlari 

o’quvchilarni mustakil fikrlashga va mustakil ijod kilishga urgatishdan iboratdir. 

 

Biz o’qituvchilar dars jarayonida birinchi navbatda o’quvchilardan fanlardan 

chukur  va  mustaxkam  bilim  berish  bilan  birga,  ularda  bilimga  qiziqishni,  mexnat 

qilishga ehtiyojni tarbiyalab borishni ko’zda tutamiz. 

 

Hozirgi  zamon  darsi  3  ta  maqsadni:  ta`lim,  tarbiya  va  rivojlantirish 

maqsadlarini ko’zda tutadi. 

 

Hozirgi  zamon  darsiga  kuyiladigan  eng  muhim  talablardan  biri  xar  bir 

darsda  tanlanadigan  mavzuning  ilmiy  asoslangan    bulishidir,  ya`ni  darsdan 

kuzlangan  maqsad  hamda  o’quvchilar  imkoniyatini  xisobga  olgan  xolda  mavzu 

xajmini  belgilash, uning  murakkabligini  aniklash,  utiladigan  mavzu  bilan boglash 

o’quvchilarga beriladigan topshirik  va  mustaikl ishlarni  ketma-ketligini   aniklash, 

darsda kerak  buladigan  jixozlarni belgilash  va  kurgazmali  kurollar  bilan  boyitish, 

kushimcha  axborot  texnalogiyalaridan  foydalangan  xolda  darsda  muammoli 

vaziyatni yaratishdir. 

---

 

43

 

Darsga  qo’yiladigan    asosiy  talablardan  biri  –ta`lim  metodlari  va  usullarini 

bir-biri bilan mustahkam bog’lab olib borish samaradorligini oshirishdir. 

 

Darsga  qo’yiladigan  asosiy  talablardan  yana  biri-barcha  didaktik  vazifalar 

darsning    o’zida  hal  etilishi,  uyga  beriladigan  vazifalar  o’quvchilarning    darsda 

oladigan bilimlarining  mantikiy davomi bo’lishi kerak. 

Dars  davomida  o’qituvchi  o’quvchilarning  jismoniy  holatini,  ijodkorligini,  tez 

fikrlashlarini    hisobga  olishi  kerak.  O’tilgan  har  bir  darsning  o’quvchilar  bilan 

birga  tahlil qilib borilishi  ham yaxshi natija beradi. 

Eng  asosiysi  o’quvchi  dars  utishi  innavatsion    usullardan  foydalansa 

maqsadga muvofiq bo’ladi. 

 

Innovatsiya  –  lotincha  so’z  bo’lib  «yangilikni  kiritaman,  tadbiq  etaman, 

o’zgartiraman»  degan ma`nolarni bildiradi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

44

ADABIYOTLAR RO`YXATI 

 

1.

 

Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch. -T.: «Ma`naviyat», 2008 y.   

2.

 

Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. -T.: «Sharq», 1997 y. 

3.

 

Zamonaviy 

 

dars. 

Ilmiy-metodik 

to`plam. 

A.Avloniy 

nomidagi 

XTXQTMOMI.- T., 2007 y.  

4.

 

Yo`ldoshev  J.G`.,  Usmonov  S.A.    Pedagogik  texnologiya  asoslari:  -T.: 

«O`qituvchi», 2004 y.   

5.

 

Kolechenko  A.e.  Entsiklopediya  pedagogicheskix  texnologiy:  Posobie  dlya 

prepodavateley. – SPb.: KARO, 2002 g.  

6.

 

Pityukov  V.Yu.  Osnovы  pedagogicheskoy  texnologii.-  M.:  «Gnom-Press», 

1999 g. 

7.

 

Selevko  G.K.,  Sovremennыe  obrazovatel`nыe  texnologii.-  M.:  «Narodnoe 

obrazovanie», 1998 g. 

8.

 

Selevko  G.K.,  Texnologii  pedagogicheskix  sovetov.  V  jurnale  «Shkol`nыe 

texnologii», №q, 1998 g.- M.: «Narodnoe obrazovanie», 199h g. 

9.

 

«Ta`lim  samaradorligini  oshirish  yo`llari»  mavzusidagi  seminar-trening 

materiallari.- T., 2002 y.  

10.

 

Ta`limda  yangi  pedagogik  texnologiyalar:  muammolar,  yechishlar.  Ilmiy-

amaliy konferentsiya materiallari.- T.: O`z PFITI, 1999 y. 

11.

 

Tolipov O`.Q., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari 

(o`quv qo`llanma).-T.: «Fan» nashriyoti, 2006 y.  

12.

 

Tolipova  J.O.  Pedagogik  texnologiyalar-do`stona  muhit  yaratish  omili.  -T.: 

YuNISeF, 2005 y.  

13.

 

Farberman B. Ilg`or pedagogik texnologiyalar.-T.: «Fan», 2000 y. 

14.

 

Shkola  drujelyubnogo  otnosheniya  k  rebenku:  Osnovnыe  aspektы,  indikatorы 

rezul`tatov, kriterii otsenki. -T.: YuNISeF, 2005 g.  

15.

 

O`zbek pedagogikasi antologiyasi (1-jild).-T.: «O`qituvchi», 1995 y.  

16.

 

Qurbonov  Sh.,  Seythalilov  E.  Ta`lim  sifatini  boshqarish.  -T.:  «Turon-Iqbol», 

2006 y.  

---

 

45

17.

 

Zakon Respubliki Uzbekistan “Ob obrazovanii”. / Garmonichno razvitoe pokolenie 

– osnova progressa Uzbekistana. – T.. Shark, 1997. -  s. 20-30. 

18.

 

Natsional`naya  programma  po  podgotovke  kadrov.  /  Garmonichno  razvitoe 

pokolenie - osnova progressa  Uzbekistana. - T. Shark,1997. 

19.

 

M. Ochilov. “Yangi pedagogik texnologiyalar” / ko`llanma. - Karshi: Nasaf,  2000. 

20.

 

B.L. Farberman. 

“Progressivnыe pedagogicheskie texnologii” - T. 1999. 

21.

 

G.K.  Selevko.  “Sovremennыe  obrazovatel`nыe  texnologii”.  Uchebnoe  posobie  - 

M.: Narodnoe obrazovanie, 199h. 

22.

 

V.P. Bespal`ko. “Slagaemыe pedagogicheskie texnologii”. - M. Pedagogika 19h9  

23.

 

V.P. Bespal`ko “Pedagogika i progressivnыe texnologii” - M. 1995. 

24.

 

M.A.  Choshanov..  “Gibkaya  texnologiya  problemno-modul`nogo  obucheniya”.  - 

M.: Narodnoe obrazovanie, 1996. 

25.

 

M.V. Klarin. “Pedagogicheskaya texnologiya v uchebnom protsesse” - M.: Znanie, 

19h9. 

26.

 

M.V.  Klarin.  “Innovatsii  v  mirovoy  pedagogike:  obuchenie  na  osnove 

issledovaniya, igrы i diskussii”. - Riga, 1995. 

27.

 

N.  Saidaxmadov,  M.  Ochilov.  “Yangi  pedagogik  texnologiya  mohiyati  va 

zamonaviy loyixasi”. -  T.: XTB RTM, 1999. 

28.

 

M.G. Davletshin. “Modul`naya texnologiya obucheniya”. - T. 2000. 

29.

 

N.N.  Azizxo`jaeva.  “O`kituvchi  mutaxassisligiga  tayyorlash  texnologiyasi”.  -  T. 

2000 

30.

 

Stil  Djeni,  Meredis  Kert,  Teligl  Charl`z.  “Osnovы  razvitiya  kriticheskogo 

mыshleniya”  /  Posobie  v  h-mi  knigax.  –  Bishkek:  Fond  “Soros-Kirg`iziston”, 

1997-1999 

31.

 

V.A. Slastenin i dr. “Pedagogika: Innovatsionnaya deyatel`nost`” - M. 1997.