Kurash turlarining rivojlanish tarixi. Kurash, Belbog’li kurash, Dzyu-do, Sambo kurash, Erkin kurash, Yunon-rim kurash rivojlanish tarixi

1.3. Дзюдо
Японча джиу-джитсу кураши замонавий дзюдо асоси ҳисобланади. Унинг афсонавий имкониятлари XIX асрнинг охирида, ушбу қуролсиз қўл жангини олиб бориш тизимининг энг ривожланган даврида Европага кириб келди.
Доктор Дзигаро Кано замонавий дзюдонинг отаси ҳисобланади. Ҳали талабалик йиллариданоқ у тана ва руҳ уйғунлашувига эришиш мумкинлиги устида жиддий фикр юритди. 18 ёшга келиб унда янги кураш турини яратиш қарори пайдо бўлди. Кано рисоладагидек жисмоний қобилиятларга эга бўлмаса-да, қисқа вақт ичида джиу-джитсу, каратэ, сумо ва бошқа миллий кураш турларининг кўп сонли усуллари техникасини эгаллаб олди. Улар ичидан энг самаралиларини танлаб олиб ҳамда хавфли ушлашлар ва зарбаларни чиқариб ташлаб, янги тизим ёки курашни яратди. У дзюдо, яъни - “юмшоқ йўл” деб ном олди.
1882 йил 21 ёшида Кано университетни тамомлаб, Токионинг Эйсе ибодатхонасида биринчи дзюдо мактаби - “Кадокан” ни (“Усулни эгаллаш уйи”) очди.
Юмшоқлик санъати ёш олим, маърифатпарвар ва ўқитувчи Дзигоро Кано (1860-1938) унутилишига йўл қўймади. Турли мактабларнинг тажрибасини умумлаштириб, энг яхши техникани тизимлаштириб, ҳаётга хавф туғдирадиган дзюдо – "юмшоқ йўл"деган маънони англатувчи янги кураш яратди. Канонинг фикрига кўра, дзюдо "жисмоний тарбия ва умумий ёшлар таълими, фалсафа, кундалик ҳаёт санъати", бебаҳо миллий анъаналарнинг омбори бўлиши керак эди.
1886 да дзюдо давлат даражасида тан олинган ва ҳарбий ва полиция академияларида ўқитила бошланган ва тез орада ўрта ва олий ўқув юртларининг жисмоний тарбия дастурига киритилган.
1889 да Кано Европада таълим фаолиятини бошлади ва Францияда биринчи мактабни очди. Тез орада дзюдо Буюк Британияга келди.
АҚШ Президенти Теодор Рузвелт, шунингдек, япониялик ўқитувчининг ишончли вакили билан оқ уйнинг махсус жиҳозланган хонасида мунтазам равишда иштирок этиб, ғалати курашга қизиқиш билдирди.
Дзюдо шарафи Ҳиндистоннинг буюк мутафаккири Рабиндранат Тагор эди.
Иккинчи жаҳон уруши курашни қисқача тўхтатди. Кано жамиятни ва таълимни ҳарбийлаштиришга қарши норозилик овозини бир неча бор тақдим этган бўлсада, дзюдо Америка босиб олиш органлари томонидан тақиқланган жанг санъати рўйхатига тушди. Бу тақиқ ҳали ҳам олиб ташланди ва "юмшоқ йўл" бўйлаб ҳаракат қайтарилмас эди.
Олимпия ҳаракатини халқаролаштириш ва ривожлантириш дзюдода спорт компонентининг олдинга чиқишига олиб келади.
Июл ойида 1951 халқаро дзюдо федерацияси ташкил этилди, унинг президенти Дзигоро Кано, Рисейнинг ягона ўғли этиб тайинланди.
1956да Токиода биринчи жаҳон чемпионати бўлиб ўтди, унда 31 мамлакатидан 21 вакили иштирок этди.
Дзюдо асосчисининг ҳисоблашича, бу спорт тури усулларини мукаммал ўрганиб олиб, анча кучли, лекин эпчил бўлмаган киши устидан ғалабага эришиш мумкин. Дзюдода энг асосийси - бу куч эмас, балки юқори маҳорат, ўткирлаштирилган техникадир. Шунинг учун дзюдо бўйича биринчи мусобақалар ўтказилганда иштирокчиларни вазн тоифаларига қараб бўлмаганлар. 1956-1958 йилларда Японияда бўлиб ўтган биринчи учта жаҳон чемпионатлари фақат мутлақ тоифада ўтказилган.
Дзюдонинг бутун жаҳонда оммавийлиги ортиб бораётганлиги сабабли 1961 йилда жаҳон чемпионати биринчи марта Европа қитъасида - Парижда ўтказилди. Бу чемпионатда шов-шув содир бўлди: 27 ёшли голландиялик Антон Хеесинк финалда жаҳон чемпиони Кодзи Соне устидан ғалабага эришди.
Япониялик дзюдочиларнинг биринчи муваффақиятсизлиги туфайли дзюдо асосчиси 1964 йилдан бошлаб вазн тоифаларини киритишга мажбур бўлди. 1965 йилда Бразилияда бўлиб ўтган жаҳон чемпионатида иштирокчилар тўртта вазн тоифасида медаллар учун кураш олиб бордилар. Япониялик спортчилар учта биринчи ўринларни эгалладилар, Антон Хеесинк тўртинчи бор чемпион бўлди.
1964 йилда Токиодаги Олимпия ўйинларида дзюдо кураш биринчи бор иштирок этди. Турнирда 27 мамлакат вакиллари қатнашди. Олимпиада 1964 мезбонлари учта вазн тоифасида биринчи ўринни эгалладилар. Ва фақат А. Хеесинк энг обрўли, мутлақ вазн тоифасида ғалаба қозониб, олтин медални қўлга киритди.
1968 йилда Олимпия дастурига дзюдо кураш киритилмади. Лекин тўрт йилдан сўнг, Мюнхен ўйинларида бу спорт тури узил-кесил олимпия мақомини олди. Яна шов-шув юзага келди. Голландиялик Вим Рюска оғир ва мутлақ вазн тоифаларида иккита олтин медални қулга киритди. 1976 йил Халқаро дзюдо кураш федерацияси Конгрессида вазн тоифаларини кўпайтириш - мутлақ вазн тоифасини қўшиб саккизтагача етказиш тўғрисида қарор қабул қилинди.Нисбатан қисқа вақт ичида дзюдо ҳаваскорлари кўпайди ва кўпгина мамлакатларга тарқалди. 1956 йилда Халқаро дзюдо кураш федерацияси қайта ташкил қилинди. У 178 дан ортиқ давлатларни бирлаштиради.
Аёллар дзюдо унинг туғилган хотини Дзигоро Кано, қаттиқ кураш ташаббускор қарздор. Аёллар ўртасидаги биринчи жаҳон чемпионати 1980 йилда бўлиб ўтди ва олимпия ўйинларида дзюдочи аёллар 1992 йилдан буён иштирок этмоқда.
Ўзбекистон дзюдо федерацияси 1972 йилда ташкил этилган ва 1992 йилда қайта ташкил этилган. Ўшандан бери федерациянинг устувор вазифалари қаторида нафақат дзюдочилар томонидан халқаро майдонда юксак спорт натижаларига эришиш, балки ёшларни ҳармночно-ривожланган, жисмонан мустаҳкам тарбиялаш ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда. Иккинчисига эришишда асосий таркибий қисмлардан бири – спорт. Дзюдо Олимпия интизоми мамлакатдаги энг машҳур турлардан биридир. Дзюдо Республикаси бўйлаб 20 мингдан ортиқ киши шуғулланади, уларнинг катта қисми ва чиройли ярми вакиллари. Қизлар нафақат Республика ва халқаро миқёсдаги мусобақаларда, балки медалларни қўлга киритишда ҳам иштирок этадилар. Дзюдо маҳоратига малакали мураббийлар, мураббийлар ўргатилади. Бугунги кунда республика бўйича дзюдо бўйича 400 дан ортиқ сексиялар республиканинг барча ҳудудларида муваффақиятли фаолият кўрсатмоқда. Ҳар бир вилоятда энг кучли дзюдочилар Республика бош турнирида – мамлакат чемпионатида жанг қилиш ҳуқуқига эга бўладилар.
Ўзбек дзюдочиларининг муваффақиятларига қайтгач, Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг ўзбек дзюдочиларининг биринчи, албатта, муҳим ғалабаси 1996 йил Атланта (АҚШ) Олимпиадасида Армен Бағдасаровнинг кумуш медали. Энг муҳим мусобақаларда Олимпия ўйинларида медалларни Абдулла Тангриев (2008 йилги Пекин Олимпиадасининг кумуш медали совриндори), Ришод Собиров 2008 ва 2012 йилги Пекин ва Лондонда бўлиб ўтган Олимпия ўйинларининг икки карра бронза медалини қўлга киритди. Ришода Собирова, шунингдек, халқаро дзюдо федерацияси 2011 дунёдаги энг яхши спортчи деб топилди. Ўзбекистон терма жамоаси Бош мураббийи Андрей Стурбабин ҳам мавсумнинг энг яхши мураббийи 2011 мукофотига сазовор бўлди.
Ўзбекистон дзюдочилари ва ўсмирлар Олимпия ўйинлари спорт тарихининг ёрқин саҳифасига ёзилди. 2010 йил Сингапурдаги I ўсмирлар Олимпиадасида Мансурхўжа Мўминхўжаев кумуш медални қўлга киритди. 2014 йил Хитой Нанкиндаги II ўсмирлар Олимпия ўйинларида дзюдочи Сухроб Турсунов шахсий ҳисобида бронза, жамоа таркибида "олтин" медалини қўлга киритди.
2011 йилда Тошкентда Осиё Олимпия тайёргарлик марказининг очилиши мамлакатимизда дзюдо ривожида муҳим босқич бўлди. Комплекс Республика ва халқаро ўқув-машғулот йиғинларини ўтказиш учун барча зарур инфратузилма билан жиҳозланган.
2013 йил Ўзбекистон дзюдо солномасига Тошкентда илк бор Гран-При халқаро турнирини ўтказиш бўйича кенг кўламли тадбирлар киритилди. Ўзбекистон дзюдочиларининг халқаро майдондаги юксак ютуқлари, мамлакатдаги спорт объектларининг мукаммал инфратузилмаси-танловга таъсир кўрсатадиган омиллар. Ўзбекистон Гран-прини 4 йил муддатга 2016 йилгача ўтказиш ҳуқуқини қўлга киритди. Учкуннинг анъанавий Хотира турнири ҳам халқаро мақомга эга бўлди ва Осиё дзюдо федерацияси расмий тақвимига кирди.
Мамлакатимизда дзюдони фаол ривожлантириш, спорт чўққиларини забт этиш ишлари давом этмоқда.
1.4. Юнон-рум кураши

ХVIII-ХIХ асрларда Европада, айниқса, Францияда кураш билан қизиқиш қайта тиклана бошлади. Аҳоли ўртасида курашга бўлган қизиқишнинг уйғониши кўп сонли профессионал курашчиларнинг пайдо бўлишига сабаб бўлди. Улар циркларда ва ярмаркаларда ўз санъатларини намойиш қилардилар. Муваффақиятлар шунга ёрдам бердики, шаҳарларда алоҳида курашчилар гуруҳлари пайдо бўла бошлади. Натижада профессионал курашчилар ўртасида шахсий биринчиликлар ва Франция шаҳарлари, кейинчалик эса жаҳон чемпионатлари ўтказила бошланди. Чемпионатларнинг яхши ташкил этилиши, уларнинг кенг тарғиб қилиниши профессионал курашга катта муваффақият келтирди.

Аста-секин французлар кураши бошқа Европа давлатларига кириб борди. Кураш кенг оммавийликка эришиб бориши ва географик жиҳатдан тарқалиши билан бир вақтда техник томондан ҳам бойиб борди.
Қўпол курашчиларнинг беллашувлари томошабинлар меҳрини қозона олмади, техника, чаққонлик ва гўзаллик янада қадрланди.
ХIХ аср ўртасида Парижда биринчи ихтисослашган кураш майдонлари очилди, шунинг учун 1848 йил Францияда профессионал кураш ривожланишининг бошланиши ҳисобланади. Бу ерга турли давлатлардан - Германия, Туркия, Италия, Россия, Швециядан турли турнирлар ва чемпионатларда қатнашиш учун курашчилар келганлар. Шу тариқа бу спорт тури халқаро майдонда танилди. Бу кураш тури Европанинг ҳамма давлатларида “французча кураш” номи билан кенг тарқалди. Курашнинг Қадимги Юнонистон, Қадимги Римда ривожланганлигини ҳисобга олган ҳолда французча курашга “юнон-рум” кураши номи берилди. У бизнинг мамлакатимизда узоқ вақт “классик кураш” деб атаб келинган.
Олимпия ўйинлари тикланиши билан 1896 йилдаги Олимпия ўйинлари дастурига кураш ҳам киритилди. 1898 йилдан бошлаб Европа чемпионати, 1904 йилдан эса жаҳон чемпионатлари ўтказиб келинади.
Xalqaro kurash federatsiyasi (FILA - fransuz qisqartmasi:" Federation Internationale de Luttes Associees") 1912 da tashkil etilgan va 130 dan ortiq milliy federatsiyalarni birlashtirgan .
2014 yil 7 sentyabr kuni Toshkentdagi Phil Kongressida xalqaro federatsiyaning asosiy nomi "United World Wrestling" (ingliz Tili) ingliz tilida so'zlashadigan nom bo'lishi haqida qaror qabul qilindi. — "Birlashgan kurash dunyosi".
Ўзбек кураш мактаби тарбияланувчилари халқаро майдонда катта ютуқларга эришганлар. Рустам Казаков 1969 йилдаги жаҳон чемпионатида ва 1972 йилдаги Олимпия ўйинлари ғалаба қозонган. Камил Фаткулин жаҳон чемпионатларининг кўп марта совриндори бўлган.