|
Kuchaytirgich deb, kirish signalini kurinishi va fizik tabiatini uzgartirmagan xolda, kuchaytirish uchun kullaniladigan kurilmaga aytiladi. Kuvvat buyicha signalni kuchaytirish tashki manbaa energiyasi evaziga boshkariladi. Avtomatik kurilmada turli kuchaytirgichlar kullaniladi: Magnitli, elektron, yarimutkazgichli, elektr mashinali, gidravlik, pnevmatik va boshkalar.
Kuchaytirgichlarni asosiy tavsiflaridan biri, ularni kuchaytirish koeffitsen- tidir. Kuchaytirgichni kuvvat buyicha kuchaytirish koeffitsenti - deb uni chikish kuvvati (Rchik)ni, kirish kuvvati (Rkir)ga nisbatiga aytiladi: K = Rchik/Rkir;
Kuchaytirgichlarni tok va kuchlanishlar buyicha kuchaytirish koeffitsentlari:
K1~1chik / 1kir, Ki ichik / Ukir buladi.
Magnit, elektron, yarim utkazgichli kuchaytirgichlar.
Magnit signal kuchaytirigichlarni ishlashi ishchi chulFam induktivligining uzakni uzgarmas tok orkali magnitlashga boFlikligiga asoslangan. Kuyidagi 27- rasmda soddalashtirilgan magnit kuchaytirgich sxemasi berilgan. U uch sterjenli pulat uzakdan, boshkarish chulFami W6 xamda ishchi chulFami Wuui dan iborat .
rasm. (a) Magnit kuchaytirgich sxemasi va (b) yuklama tokini boshkarish tokiga boFlikligi. 27 (b) - rasmda yuklamadagi tok kuchi (1yuk) ni boshkaruv chulFamidagi toki (1b) ga boFlikligi aks ettirilgan.
Boshkaruv chulFamidagi tok I6ni uzgarishi yuklamadan tok IK)kni uzgarishiga olib keladi. Tok I6 ni ortib borishi esa magnitlovchi maydonni kuchaytiradi, magnit utkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama zanjirida tula karshilik kamayib tok !yukni ortishiga sabab buladi. Boshkarish chulFami uzgarmas tok manbaasiga ulanadi va u uzakni magnitlash uchun kerak. Ishchi chulFamlar va yuklama uzgaruvchi tok tarmoFiga ketma-ket kilib ulanadi.
Uzgaruvchan tok kuchlanishi va aktiv karshilik R uzgarmaganda yuklamadagi tok zanjirini induktiv karshiligi XL ga boFlik buladi, ya’ni
1yu d/r 2 + XL
Induktiv karshilik esa uzgaruvchan tok burchak chastotasi (щ) xamda chulFam induktivligi Lga boFlik, ya’ni X=щ L. Induktivlikni kuyidagi formuladan topittt mumkin: L=4n1ff7W2S/L-yi bunda J-chulFamlar soni: S-uzak kesim yuzasi, m2 L-pulat uzakni urtacha uzunligi, m; ^-magnit utkazuvchanlik. Bu formuladan kurinib turibdiki, induktivlik magnit utkazuvchanlikka tuFri proportsional ekan.
28 (b)-rasmda yuklamadagi tok kuchi (1yuk)ni boshkaruv chulgamidagi tok (1b)ga boFlikligi aks ettirilgan. Boshkaruv chulgamidagi tok 1bni uzgarishi yuklamadan tok 1yukni uzgarishiga olib keladi. Tok 1bni ortib borishi esa magnitlovchi maydon- ni kuchaytiradi, magnit utkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama zanjiridagi tula karshilik kamayib tok 1yukni ortishiga sabab buladi. Magnitli kuchaytirgichlarni afzalligi ularni sodda tuzilishga ega ekanligidir.
Elektron kuchaytirgichlar sifatida lampali triodlar ishlatiladi. 28-rasmda soddalashtirilgan elektron kuchaytirgich kursatilgan bulib, setka zanjiriga kuyilgan kuchsiz signal (UKUp) anod zanjiridan kuchaytirilgan xolda olinadi (U4UK).
Anod zanjiriga kuyilgan manbaa Yea anod tokini xosil kiladi va u yuklama karshiligida chikish kuchlanishini kuchaytiradi. ichik=1aYayu bunda U4UK- kuchaytirgich chikishidagi kuchlanish, V 1a. anod toki, A Yayu- yuklama karshiligi, Om.
rasm. Elektron kuchaytirgich sxemasi.
Yarimutkazgichli kuchaytirgichlar elektron kuchaytirgichlarga nisbatan bir kator afzalliklarga ega bulganligi tufayli ular kup xolatlarda elektron kuchaytirgich larni sikib chikarmokda. CHunki ularni kabul kiluvchi kuvvati oz, uta puxta, tezkor, kuchaytirish koeffitsenti nisbatan katta, ixcham. Tranzistorli kuchaytirgich sxemasi umumiy elektrod belgilari buyicha, ya’ni bir vaktda kirish va chikish elektrodlari xisoblanganligi buyicha turlanadilar. 29-rasmda umumiy bazali (a), umumiy emitterli (b) va umumiy kolektorli (v) tranzistorli
Umumiy bazali kuchaytirgichlar kuchlanishni, umumiy kollektorli kuchaytirgichlar tokni, umumiy emitterli kuchaytirgichlar esa kuvvatni kuchaytirish uchun kullaniladi. Tranzistorli kuchaytirgichlarni kamchiligi ularni parametrlarini va ish kobilyatini tashki muxit xaroratiga boFlikligidir.
Elektr mashinali kuchaytirgichlar.
Elektr mashinali kuchaytirgichlar maxsus uzgarmas tok mashinasi bulib, kuvvatni kuchaytirish uchun kullaniladi. Kollektorda asosiy shetkalar 1-1dan tashkari kushimcha 2-2 kiska tutashtirilgan shetkalar joylashtirilgan va ular asosiy shetkalarga nisbatan 900 burchakka burilgan buladi (30-rasm).
rasm. Elektr mashinali kuchaytirgich sxemasi.
Mashinada F1 magnit okimi kuzgatish (KCH) va boshkarish (BCH) chulFami orkali xosil kilinadi. Yakorь aylanganda okim F1 uni chulFamida EYuK induktsiyalaydi. Natijada yakorь zanjirda kiska tutashgan shetkalar orkali tok okadi. Bu tok fazoda kUzFalmas magnit okimini xosil kiladi va bu okim ta’sirida yakorь chulgamida mikdor jixatdan katta bulgan ikkinchi EYuK induktsiyalanadi. Bu EYuK kuchaytirgichni chikish kuchlanishini xosil kiladi. Mashinadagi yakorь reaktsiyasini sundirish uchun esa kompentsiya chulgami (KCH) dan foydalaniladi. Kuzgatish yoki boshkarish chulgamlaridagi tokni ozgina uzgarishi xam kiska tutashgan chulgamdan utadigan katta tokni xosil bulishiga sabab buladi. Natijada okim uzgarib chikishdagi tok va kuchlanish ortib ketadi. SHunday kilib, bunday kuchaytirgichlarda kuchaytirish ikki poFOnada utadi: kuzgatish va boshkarish chulgami yakorni kiska tutashgan zanjiri tashki zanjir. Umumiy kuchaytirish koeffitsenti birinchi va ikkinchi pogona kuchaytirish koeffitsentlari kupaytmasiga teng. Bu xil kuchaytirgichlarni kuchaytirish koeffitsenti 1000 va undan ortik buladi.
Nazorat savollari:
Kuchaytirgich deb nimaga aytiladi?
Kuchaytirgichni asosiy tavsifini yoriting?
Magnit signal kuchaytirgichni izoxlang?
Magnit signal kuchaytirgich afzalligi nimada?
Elektron kuchaytirgichni tushintiring?
Yarimutkazgichli kuchaytirgichni tushuntiring?
Elektr mashinali kuchaytirgich nima?
Yarimutkazgichli kuchaytirgichni kamchiligi nima?
Do'stlaringiz bilan baham: |
