Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Sublitoral- 
shelf hududida suv sathidan 220 m chuqurlikkacha 
b o ig an zona. Ushbu zonaning kengligi shelf kengligiga b o g iiq . 
Sublitoral zonani shartli ravishda ikki qismga ajratish mumkin. 
Quyosh nuri yaxshi yorituvchi yuqori qismda kolonial korallar, 
ohaktoshli va boshqa suv o ‘tlari rivojlangan b o iad i. Quyosh nuri 
yaxshi yetib bormaydigan va natijada kuchsiz yoritilgan quyi zona 
suv o ‘tlariga ancha kam bag‘aldir. Sublitoralning yuqori chegarasi 
turlar kompleksining almashinishi bilan belgilanadi. Bundan tashqari 
sublitoral zona cho‘kma to ‘planishi yaxshi kechishi bilan ham 
xarakterlanadi.
Ushbu zonada shag‘al hosilalar kam uchraydi, bu yerda odatda 
qumlar va il bilan toid irilg an g ‘oiaktoshlarning harakatsiz uyumi 
kuzatiladi. Qumlar biroz kengroq tarqalgan b o iib , o ‘rtacha 
qalinlikka va parallel qatlamlanishga ega, qumlar o ‘rtacha va mayda 
donali.
Gil hosilalar keng rivojlangan b o iib , katta qalinlikka va parallel 
qatlamlanishga ega. Sublitoral zonaning yuqori qismi odatda qumli, 
quyi qismi esa ohaktoshli xarakterga ega. Shelfning botiqlik 
uchastkalari (100 m dan chuqurlikda) ustida joylashgan suv 
havzalarida, dengiz tubi oqimlari shakllanmagan joylarda organik 
modda, kremnezem va kalsiy karbonat bilan boyigan qoram tir rangli
il cho‘kmalari to ‘planadi. Pirit kristallarining va suv o ‘tlari kabi 
o ‘ziga xos tosh qotgan organik formalarning kuzatilishi, plankton va 
turli dengiz tubi jonivorlariga boyligi tavsiflanayotgan yotqiziqlar 
uchun xarakterlidir.
40

---

Ushbu zonada ohaktoshlar xemogen hamda biogen y o ‘llar bilan 
hosil bo‘ladi. korall ohaktoshlari sublitoralning yuqori zonasida yirik 
rif barerlarini hosil qiladi, undan quyida, 50 m chuqurlikkacha 
b o ig an zonada esa turli iqlimiy poyaslar va turlicha sho‘rlik 
darajasidagi suvlarda shakllanuvchi suv o ‘tlari-mshankalardan hosil 
bo‘luvchi rif qurilmalari kuzatiladi. R if ohaktoshlari massivlik 
xususiyatiga ega hamda katta qalinliklar hosil qiladi, biroq uncha 
katta b o‘lmagan maydonlarnigina egallaydi. C hig‘anoqli ohaktoshlar 
dengiz tubi oqimlari olib kelgan turli o ‘lgan chig‘anoqlardan yoki 
bir necha metr chuqurlikda, sublitoralning yuqori qismida katta 
koloniyalar (banklar) shaklida yashagan bir turdagi bir xil 
chig‘anoqlardan tashkil topgan.
Qatlamlashgan 
ohaktoshlar 
turli 
chuqurliklarda 
b o iak li 
karbonatli 
materiallaming 
(masalan, 
rif massivlari 
atrofida) 
to‘planishi, kimyoviy cho‘kish y o ‘li bilan va nihoyat, yana dengiz 
jonivorlari suyakli organlari qoldiqlari to‘planishi hisobiga hosil 
b o iad i.
Hayvonot dunyosining turli tiplariga mansub b o ig an dengiz 
jonivorlarining tosh qotgan qoldiqlarining m o‘lligi, skeletlarining 
nisbatan yaxshi saqlanganligi, turli (qizil va yashil) karbonatli suv 
o ‘tlari qoldiqlarining mavjudligi kabi bionomik belgilar sublitoral 
zona uchun xarakterlidir.
Bir qancha xususiyatlarga ko‘ra litoral va sublitoral zonalar 
shelfning sayoz qismiga to ‘g ‘ri keladi.