Ktr pechining tuzilishi. Polat ishlab chiqarishda foydalaniladiga elektr pechlar

Pechni ishga tushirish. Dastavval pechga shixta yuklanib unga elektrodlar tushiriladi. Transformatordan egiluvchi mis kabellar orkali pech xajmiga qarab kuchlanishi 100-600 voltli 1 - 10 kA gacha bulgan elektr toki yuboriladida, elektrodlar bilan shixtaning metall kismi orasida elektr yoy hosil kilinadi. Yoy issikdigi (~3500°S) ta’sirida shixta qizib, tezda eriydi. Shuni kayd etish lozimki, kumir elektrodlar yongani sari yoy uzunligi maxsus kurilma bilan avtomatik rostlanib boradi. Zarur bo’lsa, yangi elektrodlar rezba hisobiga burab uzaytiriladi.
Shixtaning tozalik darajasiga kura pulat quyidagi usullar bilan olinadi:
1. Qo’shimchalarni tula oksidlash bilan.
2. Qo’shimchalarni qisman oksidlab va oksidlamasdan.

^{Qo’shimchalarga tola oksidlash yoli bilan po’lat olish}
Bu usuldа оlingаn po‘lаt tаrkibi zаrаrli qo‘shimchаlаri ko‘prоq bo‘lgаn аrzоn shiхtа mаtеriаllаrdаn (88-90% gаchа po‘lаt chiqindilаri, 8-7% gаchа qаytа ishpаnаdigаn cho‘yan hаmdа 2-3% elеktrоd sinikushri vа 2-3% оhаktоsh) ibоrаt bo‘lаdi. Pеchdаgi jаrаyonni quyidаgichа bоsqichlаrgа аjrаtish mumkin.
Shihta materiallarini pechga yuklash. Pеchning аvvаlgi suyuqlаntirishdа shikаstlаngаn jоylаri bo‘lsа, ulаr yamаlib tuzаtilgаch pеchgа shiхtа mаtеriаllаr kiritilаdi. Bundа dаstlаb mаydа, kеyin esа yirik tеmirtеrsаk chiqindilаri, qаytа ishlаnаdigаn cho‘yan vа оhаktоsh kiritilаdi.
Shixta materiallarini suyuqlantirish. Shixtaning metall bo‘laklari ustiga elektrodlar tushirib rostlan-gach, tok zanjiriga ulanib elektr yoyi hosil qilinadi (ko‘pincha yoyning barqaror yonishi uchun har bir elektrod tagiga yirik koks bo‘lakchalari qo‘yiladi). Yoy atrofida hosil bo‘lgan yuqori temperaturali zona ta’sirida shixta materiallari qisqa vaqt ichida suyuqlanadi.
Shiхtа mаtеriаllаrini suyuqlаntirish. Shiхtаning mеtаll bo‘lаklаri ustigа elеktrоdlаr tushirib rоstlаngаch, tоk zаnjirigа ulаnib elеktr yoyi hоsil qilinаdi (ko‘pinchа yoyning bаrqаrоr yonishi uchun hаr bir elеktrоd tаgigа yirik kоks bo‘lаkchаlаri quyilаdi). аtrоfidа hоsil bo‘lgаn yuqоri tеmpеrаturаli zоnа tа’siridа shiхtа mаtеriаllаri qisqа vаqt ichidа suyuqlаnаdi.
Qo‘shimchalarning oksidlanishi va shlakning ajralishi. Shixta materiallarning suyuqlanish vaqtida temir ruda va pech atmosferasi kislorodi hisobiga avval Fe oksidlanib, hosil bo‘lgan FeO metalli vannada erib, ajralayotgan kislorod Si, P, Mn va С ni oksidlay boshlaydi. Hosil bo‘lgan oksidlar (SiO², P²O⁵, FeO va MnO) lar bilan birikib, shlak hosil qiladi. Odatda shlakda 15–20% FeO va 40–50% CaO bo‘ladi. Yuqori temperaturada shlakdagi temirning fosforli (FeO)³-R²О⁵ birikmasi parchalanadi. Ajralib chiqqan P²O⁵ dan fosfor uglerod bilan qaytarilib, yana metall vannaga o‘tib qolishi mumkin. Buning oldini olish uchun hali pech temperaturasi u qadar ko‘tarilmasdanoq shlakni pechdan chiqarish yoki uni shlakda barqaror birikma holida saqlash uchun pechga ko‘proq ohaktosh kiritish lozim. Po‘lat kutilgan tarkibga yaqinlashishi bilanoq birlamchi shlak pechdan chiqarilib ikkilamchi muhim bosqich, ya’ni uglerod oksidlana boshlaydi. Vannada oksidla-nayotgan metalldan ajralayotgan CO gazi suyuq metallni shiddat bilan aralashtirib, uni gazlar va nometall qo‘shimchalardan tozalaydi. Agar olingan namuna spektral analiz qilinganda uning tarkibida fosfor miqdori belgilangandan ortiq bo‘lsa, ikkilamchi shlak ham pechdan chiqarilib vannaga ma’lum miqdorda yana ohaktosh kiritiladi. Ko‘pincha ikkilamchi, uchlamchi shlak pechdan chiqarilgach metalldagi fosfor miqdori 0,01 % gacha kamayadi. Agar metallni qisman uglerodga to‘yintirish zarur bo‘lsa, vannaga ma’lum miqdorda elektrod parchalari, koks va ba’zan pista ko‘mirda suyuqlantirilgan toza cho‘yan kiritilib, pech darchalari bir necha daqiqa berkitilib uglerod miqdori kutilgan darajaga yetkaziladi.
Pulatdagi FeO dan Fe ni qaytarish va uni oltingugurtdan tozalash. Buning uchun vannadagi shlak sirtiga ma’lum mikdorda kdytaruvchi moddalar (ferromarganets, ferrosilitsiylar) kukuni kiritiladi. Bunda metalldagi FeO dan Fe kdytariladi.
Shuni ta’kidlash zarurki, metalldagi FeO dan Fe ni kdytarilish darajasi ortgan sari shlak rangi ok,ara boshlaydi. Ok, shlak tarkibida 55-60% SaO, 0,5% gacha FeO buladi. Uta qizigan shlakdagi uglerod ohak bilan reaksiyaga kirishib, kalsiy karbid hosil kiladi:
ZS + SaO – SaS²+SO
Tarkibida SaO borligida metalldagi FeO va MnO dan Mn ning qaytarilishiga qulay sharoit tug‘iladi:
[3FeO] + (SaS²) – 3Fe + SaO + 2SO;
[ZMnO] + (SaS²) – 3Mp + SaO + 2SO.


Bu jarayon 0,5-1 soat davom etadi. Shlak sovitilganda oq kukun tarzida qotadi. Jarayon davomida vannadan namuna uchun metall olinib, kimyoviy tarkibi kuzatiladi. Agar legirlangan pulatlar olinadigan bulsa, vannaga ma’lum mikdorda legirlovchi elementlar yoki ularning kdgishmalari kiritiladida, 15-20 minut sakdangandan sung kovshga chiqariladi.