Kásip tálimi: informatika hám informaciyaliq texnologiyalar qánigeliginiń

Maǵliwmatlar bazası hám oniń basqariw sistemaları. Informaciyaliq texnologiyalardıń rawajlaniwi hám informaciya aǵimlariniń júdá keń turde artip bariwi, maǵliwmatlardiń tez ózgeriwi siyaqli jaǵdaylar insaniyatti bul maǵliwmatlardi óz waqtinda qayta islew ilajin izlep tabiwǵa baǵdarlaydi.

Maǵliwmatlardi saqlaw, jetkizip beriw hám qayta islew ushin maǵliwmatlar bazasin (MB) jaratiw, soń onnan keń paydalanniw bugińi kundegi zárurlikke aylanbaqta. Sebebi, jámiyet rawajlaniwiniń qaysı tarawina názer salmayiq, maǵliwmatlar bazasin paydalaniwǵa májbur bolamız. Demek, maǵliwmatlar bazasin duziw informaciyani almasiw texnologiyasiniń eń tezirek sheshiletuǵin shınıǵıwlarinan birine aylanip barǵanliǵiniń ózi dáwir talabı bolip tabiladi.

Informaciyani saqlaw kompyuterlerdiń eń áhmiyetli funkciyalarinan biri. Usinday saqlawdiń eń kóp tarqalǵan apparatlariniń biri MBsi boladı. Maǵliwmatlar bazası bul — ayriqsha formattaǵi berilgen turdegi strukturalasqan informaciyalardan turiwshi fayl bolip tabiladi.

Maǵliwmatlar bazası bul — ózara baylanisqan hám tartiplesken maǵliwmatlar jiynaǵi bolip, al qaralip atirǵan obyektlerdiń qásiyetlerin, jaǵdaylarin hám obyektler ortasındaǵi qatnasiqlardi belgili bir tarawda xarakterleydi.

Kompyuter yadinda hár bir fayl jaziw dep atalatuǵin birdey tiptegi bolimlerden ibarat baladı. Jaziw o'zara baylanisqan maǵliwmatlardiń bir bolegi bolip tabiladi. Fayldaǵi jaziwlar sani qaralip atirǵan maǵliwmattiń olshemine baylanisli baladı. Hár bir jaziw bolsa maydan dep atalatuǵin bolekten turadı. Maydan maǵliwmatlardiń ilaji barinsha qısqa kópliginen ibarat boliwi kerek. Hár bir maydan ózi ańlatatug;in maǵliwmatlarǵa qarap, bazi bir atqa iye baladı. Maǵliwmatlar bazasin jaratiw, alarǵa qosimsha maǵliwmatlardi kiritiw hám bar sho'kkishn maǵliwmatlar bazasinan paydalaniw ushin arnawli maǵliwmatlar bazası menen isleytuǵin programmalr kerek baladı. Bunday programmalar jiynaǵi maǵliwmatlar bazasin basqariw sisteması dep ataladı.

Maǵliwmatlar bazasin basqariw sistemaları tómendegi qásiyetlerge iye:

• 
  fayllar kópligi logikaliq kelisimdi qollap-quwatlaydi;
  
• 
  maǵliwmatlar ústinde isleytuǵin til menen támiynleydi;
  
• 
  hár qiyli uzilislerden keyin maǵliwmatlardi qayta tikleydi;
  
• 
  bir neshe paydalaniwshilardiń parallel islewin támiynleydi.
  

Maǵliwmatlar bazasin jaratiwda áhmiyetli eki shártti esapqa aliw zárur baladı:

• 
  maǵliwmatlar tipi, kórinis olardı qollanatuǵin programmaǵa baylanisli boliwi kerek, yaǵniy maǵliwmatlar bazasina jańa maǵliwmatlardi kiritgende yamasa maǵliwmatlar tipin ózgertkende programmalrdi da ózgertiriw talap etilmewi kerek;
  
• 
  maǵliwmatlar bazasindaǵI kerekli maǵliwmatlardi biliw yamasa izlew ushin bazi bir programmalrdi duziwge májbur bolmawimiz kerek.